Os deportes máis practicados: o desfasamento entre o deporte federado e o deporte popular e recreativo

4. Os deportes máis practicados: o desfasamento entre deporte federado e o deporte  popular e recreativo

A práctica deportiva entre a poboación española non experimentou cambios destacables, en termos porcentuais, no últimos cinco anos, pero tal como mostramos no capítulo anterior, reforzouse significativamente entre a poboación practicante a regularidade da práctica deportiva. Trátase dun cambio que xa comezou a emerxer na enquisa de 2000, cando se compararon os seus resultados cos obtidos na enquisa de 1995. Un incremento na regularidade da práctica deportiva que ten na poboación con idades superiores aos 54 anos e nas practicantes femininas, aos segmentos poboacionais que incrementaron en maior medida que o resto a práctica deportiva regular.

Esta consolidación da práctica deportiva regular dáse precisamente nos grupos de poboación que realizan maiormente ejercitaciones físico-deportivas recreativas, tanto en instalacións deportivas de carácter público ou comercial como en espazos abertos. Non se trata, pois, de que estes grupos de poboación fagan máis deporte, de corte tradicional e federativo, que o resto, senón máis ben que realizan actividades físico-deportivas relacionadas coa crecente oferta de saúde, recreación e mantemento. Neste capítulo imos acoutar empíricamente o alcance das prácticas deportivas tradicionais e federativas así como o das prácticas de saúde e recreativas, para deste xeito coñecer a súa evolución nos últimos anos.



4.1. Ordenación dos deportes segundo a súa frecuencia de práctica

Os resultados que se presentan na Táboa 21 evidencian e confirman as tendencias que se viñeron rexistrando nas últimas enquisas. Uns cambios que fixeron da natación recreativa a práctica máis popular entre a poboación española, o 33%, grazas en boa medida, como teremos ocasión de ver no capítulo dedicado á utilización de instalacións deportivas, ao incremento da oferta de piscinas cubertas que son as que permitiron desestacionalizar a práctica da natación e que as poboacións tanto das costas como do interior poidan nadar, de forma recreativa e saudable, ao longo de todo o ano. E é que a gran maioría, o 32,8% do total parcial 33%, practica natación de forma recreativa, mentres que só unha pequena minoría do 0,8% deste total parcial, é a que nada cunha orientación competitiva. Dito doutro xeito, o 98% dos que practican natación en España fano de forma recreativa e só o 2% faino de forma competitiva.

Ben diferente é o caso do fútbol, o segundo deporte máis practicado, o 31,7%, que pola súa propia condición ten sempre un carácter competitivo, por máis que nos últimos anos incrementouse a súa práctica en campos máis orientados ao seu uso recreativo, como é o caso do fútbol sala, o futbito, o fútbol 7 e o fútbol praia, que a diferenza do fútbol que se realiza en campo grande, practícase con frecuencia fose do control federativo. De todos os xeitos, continúa sendo maioritaria a práctica do fútbol en campo grande, mentres que non alcanzan a metade os practicantes de fútbol que non son convencionalmente grandes, o 17,8% e o 13,9%, respectivamente.

O caso do ciclismo, o deporte máis practicado en terceiro lugar, o 19,1%, mostra unhas formas de práctica similares ás da natación, no sentido de que hai  unha gran maioría de practicantes recreativos, o 18,7%, e unha reducida minoría, o 0,4%, de practicantes de ciclismo competitivo e federativo.

A ximnasia de mantemento en centros deportivos é a práctica físico-deportiva máis frecuentada en cuarto lugar, o 14%, seguida do montañismo, sendeirismo e excursionismo, o 11,9%, da ampla variedade de ximnasias rítmicas -aeróbic, expresión corporal, danza, etc.-, o 11,7%, e da carreira a pé ou jogging, o 11,1%. Este tres últimas modalidades de prácticas físico-deportivas xunto co catro anteriores, constitúen o sete prácticas que contan con porcentaxes de practicantes superiores ao 10%.

É de notar que a comparación coa ordenación de prácticas deportivas da enquisa de 2000 só pode facerse de forma aproximada, tendo en conta que as listaxes de deportes de ambas as enquisas non son completamente iguais pois a crecente diversificación de prácticas deportivas dentro de cada modalidade deportiva, conduce a que os contidos de cada categoría de deporte que aparece ordenada na Táboa 21 sexan un tanto diferentes dos estudados en enquisas anteriores.



Táboa 21.Ordenación dos deportes segundo o número de practicantes, 2005-2000

Agora ben, máis aló dos valores concretos de práctica de cada modalidade deportiva, que nunha enquisa probabilística como a presente sempre van acompañados dunha certa marxe de erro, quizá sexa igualmente ou máis importante comprobar nos resultados da enquisa de 2005 o grao de continuidade do cambio que xa se rexistrou na enquisa de 2000, no sentido de que o incremento de prácticas deportivas non federadas, como o son a natación e o ciclismo recreativos, así como as múltiples variedades de ximnasias, vai acompañado do descenso, tanto en termos absolutos como relativos, da práctica de deportes tradicionais de carácter federativo e, por tanto, competitivo, como poden ser os casos do atletismo, do baloncesto e balonmán, do tenis ou das variadas artes marciais. 

E é que tal como sinalabamos ao analizar os datos da enquisa 2000, todas estas modificacións na ordenación dos deportes segundo a súa frecuencia de práctica, ejemplifican perfectamente os cambios que se están consolidando nas sociedades posmodernas como a española polo que se refire a os hábitos físico-deportivos de tempo libre e lecer. Un cambio que pon de manifesto unha clara, e ás veces rápida retirada no favor popular de deportes de gran tradición federativa e competitiva, coa excepción do fútbol que continúa sendo o máis practicado dos deportes federados e que, ademais, conta con moitos practicantes non federados, e o auxe de actividades físico-deportivas de recreación tanto en instalacións deportivas convencionais como en espazos naturais, que se poden realizar individual ou grupalmente aínda que cunha laxa ou mesmo nula relación co asociacionismo deportivo tradicional (García Ferrando, 2001a: 69).

É de destacar tamén que unha boa parte da gran variedade de actividades ximnásticas non competitivas e recreativas que se ofrecen actualmente, adáptanse moi ben ás necesidades de recreación e saúde de amplos segmentos de poboación urbana, que dispón dun tempo libre limitado para dedicalo á práctica deportiva. Esta situación contrasta co que ocorre con algúns deportes de gran tradición federativa, como o balonmán, baloncesto, tenis ou voleibol, que a pesar de incrementar a súa presenza mediática grazas á profesionalización crecente dos seus representantes de elite, convenientemente patrocinados por firmas comerciais como ocorre co resto de deportes profesionalizados o que reforza ademais o seu carácter de deporte espectáculo, contan, con todo, con menos practicantes populares que fai cinco anos.

Na presente enquisa introducimos unha modalidade de práctica físico-deportiva que non estaba incluída en edicións anteriores, a ximnasia de mantemento en casa, que cun 6,2% de práctica, só lixeiramente inferior ás prácticas de culturismo e musculación, 6,8%, pon de manifesto a crecente preocupación de amplos segmentos de poboación pola saúde e a boa condición física, como corresponde a unha sociedade como a española cada vez máis deportivizada.

Outros cambios dignos de ser destacados son os referentes a modalidades deportivas que veñen gañando novos practicantes desde fai unhas dúas décadas, como son os casos do squash e o pádel, que son deportes que atraen preferentemente a públicos urbanos, e outras modalidades que se realizan en espazos abertos e naturais como o mergullo, a pesca submarina, a escalada e a espeleología, o golf, o windsurf e as chamadas de forma difusa actividades de risco na Natureza. En cambio, na presente enquisa de 2005, do mesmo xeito que o observado na enquisa de 2000, non se observa un incremento significativo de practicantes de actividades náuticas, o que pon de relevo que aínda non alcanzaron o carácter de actividades deportivas e recreativas populares.

Esta falta de popularidade das actividades náuticas polo que se refire a a súa práctica, non deixa de significar un forte contraste co feito de que España sexa o país europeo que conta cun maior número de quilómetros de litoral. Un contraste que se fai máis acusado se lembramos que a vela española de alta competición ocupa con frecuencia lugares de privilexio no plano internacional, ou de que nos portos españois celébrense competicións de vela de gran proxección mediática.

Como xa indicamos na análise da enquisa de 2000 e reiteramos na presente enquisa, a explicación de índole sociolóxica que mellor describe esta situación de desaxuste que existe entre as enormes posibilidades do litoral español e a relativamente baixa práctica de deportes náuticos, é a que ofrece o sociólogo Gregorio Méndez. Este autor, co seu traballo de investigación, puido constatar a escasa rede de instalacións náuticas menores en España, tanto no litoral como nas zonas acuáticas do interior, que unida ao modelo seguido de concesión e xestión dos portos deportivos, imposibilitou o desenvolvemento público, privado ou mixto dos novos e variados produtos náutico-turísticos para actividades de lecer e recreación. Produtos e actividades que son moito máis populares en países como Francia ou Alemaña, que non contan con tantos quilómetros de litoral como España, pero que en cambio si souberon abrir o espazo territorial e lúdico do porto deportivo a amplos segmentos de poboación de clases medias. Todo iso conduciu a que despois de tres longas décadas de auxe turístico, as actividades náuticas en España comezan no século XXI sen que a significación social que ten a embarcación para o seu propietario ou usuario en xeral, cedese o seu preeminencia ao seu valor de uso como actividade recreativa e turística popular (Méndez, 2000: 643-4). En consecuencia, os deportes náuticos en España aínda conservan unha significación social propia de clases medias-altas ou superiores, o que conduce a que aínda non se contemplen na actualidade como actividades accesibles a segmentos máis amplos e populares de poboación. 

Ao analizar os resultados correspondentes á enquisa de 2000 destacábase o relativo declinar do número de practicantes da carreira a pé ou jogging, que de representar o 15% de practicantes a principios da década dos anos 90, só alcanzaba o 11% a finais desta década (García Ferrando, 2001a: 72). Tratábase dun cambio que tamén se estaba producindo en boa parte dos países occidentais, nos que se popularizou nos anos 70 e 80 esta sinxela e eficaz forma de actividade físico-deportiva, ata tal punto que algunhas carreiras populares -maratóns, medias maratóns, millas urbanas, voltas a pé, etc.-  chegaron a converterse en acontecementos mediáticos que desbordaron o seu ámbito local para alcanzar repercusión internacional, especialmente os maratóns en grandes cidades -Nova York, Londres, Amsterdam, Madrid, etc.- e algunhas carreiras de fin de ano.

Agora ben, unha vez popularizada esta actividade físico-deportiva xurdiu nos anos 80 e 90 a polémica sobre os riscos que comporta para a saúde a súa práctica intensa e prolongada, polémica que veu acompañada da popularización doutras actividades que comezaron a competir con éxito coa propia carreira a pé como formas de recreación e mantemento, tales como o paseo con ritmo vivo e sostido, isto é, cun explícito sentido deportivo, ou as variadas ximnasias de mantemento e as inacabables variacións en torno ao aeróbic e actividades similares. Todo iso foi restando practicantes regulares á carreira a pé non só en España como tamén noutros países avanzados, aínda que os resultados da presente enquisa de 2005, cunha porcentaxe de practicantes similar ao da enquisa anterior, 11,1% en 2005 e 11% en 2000, indican que parece alcanzarse un novo equilibrio no número de practicantes. Un equilibrio que pon de manifesto que a carreira a pé alcanzou un nivel de práctica consolidado especialmente entre os públicos urbanos, unha vez pasadas as euforias da novidade da súa práctica popular dos anos 70 e 80 do pasado século. E é que a práctica da carreira a pé continúa presentando máis vantaxes que desvantaxes desde o punto de vista da saúde e da recreación, se se realiza con moderación e con algún tipo de control deportivo e médico.

Os máis de trinta deportes da Táboa 21 cuxa práctica é mencionada por menos do 10% da poboación, ofrecen perspectivas de cambio e situacións de axuste cuxo estudo detallado queda fóra do alcance do presente traballo. Podemos, con todo, mencionar algúns dos cambios máis obvios e notables que afectan por unha banda a deportes que teñen un historial dilatado de impacto popular, e os que afectan doutra banda a deportes de crecente e recente popularidade. Entre os primeiros cabe sinalar o baloncesto, tenis, atletismo, pesca, voleibol, tiro e caza, artes marciais, tenis de mesa, balonmán, loita, hockey, rugby, hípica, piragüismo e remo, bádminton e esgrima, que ou ben comezaron a declinar en termos de practicantes populares, ou ben estabilizaron a súa práctica en niveis relativamente baixos.

Doutra banda, son de destacar algunhas prácticas físico-deportivas e xogos deportivos que están a experimentar un crecemento sostido. A musculación e o culturismo, xunto coa ximnasia de mantemento en casa, son practicados por un número crecente de afeccionados, do mesmo xeito que ocorre co pádel, a patinaxe e monopatín e, de forma destacada, o golf, que están a alcanzar cotas de práctica elevadas, cando llas compara coas que tiñan fai unha ou dúas décadas.



4.2. Frecuencia coa que se practican os diversos deportes

A ordenación dos deportes que se presentou na anterior Táboa 21 non deixa de ser unha forma, entre outras, de analizar as prácticas deportivas da poboación española. Outra maneira de facelo, complementaria da simple ordenación porcentual dos deportes que afirman practicar os entrevistados, é atendendo á frecuencia da súa práctica. Dado que no cuestionario solicitábase aos entrevistados que indicasen o grao de frecuencia da súa práctica, a saber, tres veces ou máis por semana, unha ou dúas veces por semana, con menor regularidade ou só en vacacións, agrupamos os diferentes deportes segundo que a metade ou máis dos seus practicantes sinalen unha do catro anteriores modalidades de frecuencia.

Vexamos en primeiro lugar os deportes nos que unha maioría dos seus practicantes, máis do 50%, fan deporte con regularidade semanal:

 

O seis deportes cuxos practicantes son os máis regulares, polo menos boa parte deles, son as diferentes artes marciais (judo, kárate, taekwondo,…), a ximnasia de mantemento ben feita en casa ou ben nun centro deportivo, as prácticas de musculación, culturismo e halterofilia, a carreira a pé ou jogging, e as diferentes modalidades deportivas que realizan as persoas con algunha minusvalía ou discapacidade.

 É de notar as diferentes características de cada un destes deportes xa que as dúas formas de ximnasia de mantemento están moi estendidas como prácticas recreativas entre amplas capas de poboación, do mesmo xeito que ocorre coa carreira a pé. Doutra banda, as diferentes artes marciais que alcanzaron un elevado número de practicantes federados na década dos anos 70 e comezos dos 80, en especial o judo, iniciaron a finais dos anos 80 un declive que, como veremos máis adiante, parece estabilizarse. Agora ben, os seus practicantes continúan ofrecendo unha notable regularidade de práctica, do mesmo xeito que ocorre cos practicantes que realizan adestramentos conducentes a cultivar o seu corpo mediante a musculación ou o culturismo, ou ben de forma federativa practican a halterofilia, todo iso en centros deportivos especializados. E polo que se refire a os deportes para minusválidos, aínda que se trata dunhas prácticas minoritarias os seus practicantes adoitan adestrar con regularidade, como o reflicte o feito de que os deportistas minusválidos españois alcancen con frecuencia excelentes clasificacións nas competicións internacionais, grazas á especial protección que se dá en España a estes deportistas (Fundación ONCE).

As outras seis modalidades deportivas nas que unha maioría dos seus practicantes realízanas polo menos unha ou dúas veces por semana son a natación de competición, o fútbol en campo grande e as diferentes modalidades de fútbol en campos máis pequenos, a gran variedade de actividades ximnásticas predominantemente femininas ben sexa aeróbic, ximnasia rítmica ou danza, o pádel, e a loita e defensa persoal. Tamén nesta agrupación atópanse deportes de características ben diferentes nas súas manifestacións federadas, que son exclusivamente competitivas, recreativas-competitivas, isto é, cando se compite con amigos sen control federativo, ou sinxelamente recreativas sen ánimo competitivo. A natación de competición, pola súa propia natureza, é exclusivamente federada, mentres que o resto das modalidades deportivas son practicadas do tres formas indicadas, xa que tanto o fútbol e as súas variedades, o aeróbic e a ximnasia rítmica, o pádel e a loita, son practicadas no marco federativo ou fóra del, ben sexa con carácter competitivo ou recreativo.

Máis numerosos son os deportes que se practican con menor regularidade ou mesmo só en vacacións, como se pode observar na seguinte clasificación:

 

Trátase nalgúns casos de deportes que ocupan postos elevados no ordenamento dos deportes máis practicados, como é o caso do tenis de mesa, montañismo, pelota, tiro e caza. Pero do mesmo xeito que ocorre co resto dos deportes incluídos en ambos os agrupamientos, isto é, birlos, pesca, esgrima, escalada, automobilismo, piragüismo, actividades subacuáticas e motonáutica, adóitanse practicar de forma intermitente, en vacacións e en épocas do ano concretas, o que dificulta ou mesmo impide a súa práctica regular da maioría dos que recoñecen que os practican.

Unha maneira de visualizar facilmente a distribución do grao de frecuencia de práctica dos diferentes deportes, é a que se presenta no Gráfico 6, no que se inclúen as porcentaxes dos practicantes do vinte deportes máis mencionados, distribuídos no catro categorías de práctica que acabamos de presentar, e que ofrecen unha nova forma de ordenamento que ilustra moi ben as grandes diferenzas de práctica que ofrece cada deporte tanto na súa composición interna como na comparación de cada deporte co resto.

Gráfico 6. Frecuencia con que se practican os deportes máis practicados

4.3. Ordenación das federacións deportivas segundo o número de licenzas 

Unha dimensión ineludible no estudo da estrutura deportiva é a que se refire a a ordenación das federacións deportivas, das que se pode dicir que constituíron o núcleo central desde o que partiu a consolidación do deporte como un dos elementos caracterizadores das sociedades modernas e, pola súa propia constitución, deportivizadas.

Durante moito tempo, practicamente desde a creación das primeiras federacións deportivas en Europa na segunda metade do século XIX ata a segunda metade do século XX, falar de deporte era, na práctica, referirse a as actividades promovidas e controladas polas correspondentes federacións. Con todo, a emerxencia do movemento do deporte para todos nos anos 50 e 60 do século XX nos países da Europa Occidental, desafiou á hexemonía da que gozaran ata entón as federacións deportivas.

Co auxe do deporte para todos, o número de practicantes dun deporte concreto e o número de licenzas deportivas emitidas e controladas por cada federación tenderon a afastarse un do outro, xa que salvo nuns poucos deportes por exemplo o judo e outras artes marciais, a caza e pesca ou o golf, nos que a súa práctica require maioritariamente a posesión dunha licenza federativa, o número de practicantes recreativos tende a ser moi superior ao número de practicantes federados. O cal non impide que as federacións deportivas sigan constituíndo o núcleo máis firme da práctica dunha ampla maioría de deportes, polo que nun estudo como o presente resulta conveniente a súa análise estatística co fin de complementar a análise anteriormente realizada sobre os deportes máis practicados (ver Táboa 21).

A ordenación das federacións deportivas segundo o número de licenzas que recolle o rexistro correspondente do Consello Superior de Deportes no ano 2004, preséntase na Táboa 22, que tamén inclúe como elementos de comparación o número de licenzas correspondentes a 1999 e 1990, así como a súa variación porcentual no últimos cinco anos dos que se posúe información estatística, isto é, 2004-1999. Unha ordenación que só permaneceu estable cando se teñen en conta o tres deportes que contan co maior número de licenzas, a saber, fútbol, caza e baloncesto, cuxas federacións veñen ocupando desde hai polo menos dúas décadas o tres primeiros postos desta clasificación.

Táboa 22. Ordenación das federacións deportivas segundo o número de licenzas, 2004-1990

(*) A Federación de Padel creouse en 1997

Con todo, a partir de finais da década dos anos 90 comezan a producirse cambios importantes no número de licenzas de cada federación, cambios que nalgúns casos son máis de índole burocrática que deportiva, pero noutros casos responden á popularización ou decadencia da práctica federada e, por tanto, competitiva dos correspondentes deportes.

Para proceder á análise comparativa do número de licenzas de cada federación, convén lembrar que ao longo da década dos 90, co avance da descentralización da política deportiva, prodúcense altibaixos no rexistro das licenzas dalgunhas federacións no Consello Superior de Deportes, de tal modo que o descenso numérico entre 1990 e 1999 destas federacións débese non tanto ao repregamento do número de practicantes federados, como máis ben a problemas na transferencia de información desde as federacións autonómicas ás correspondentes federacións nacionais, e destas ao rexistro do Consello Superior de Deportes. Feita esta excepción que axuda a relativizar as variacións porcentuais correspondentes ao período 2004-1999, procederemos a glosar os datos máis significativos que se presentan na Táboa 22.

O número total de licenzas federativas continuou crecendo ao longo do últimos quince anos, sendo máis intenso este crecemento no últimos cinco anos, o 18%, fronte ao que se produciu ao longo da década dos 90, o 11%. Un crecemento que, en termos absolutos, concéntrase no dez primeiras federacións, que alcanzan a suma de 2.184.068, isto é, o 72% dun total de 3.031.262 licenzas en 2004. Agora ben, o comportamento deste dez primeiras federacións é ben desigual xa que catro delas mostran un crecemento sostido desde 1990, como é o caso das federacións de fútbol -que ten o 22,4% do total de licenzas-, golf, montaña e escalada e pesca, mentres que as outras seis divídense en dous grupos: as que creceron no últimos cinco anos pero que perderon practicantes federados con respecto a 1990, como é o caso do judo, do tenis e do balonmán, e as que perderon licenzas -posiblemente por cuestións burocrático-administrativas- entre 1990 e 1999, para volver crecer entre 1999 e 2004, que é o caso do atletismo e do tenis.

A federación de caza é a única deste dez primeiras federacións que rexistrou perdas de federados no últimos cinco anos, o 19,4% de decrecimiento. Convén engadir para finalizar esta referencia ao dez primeiras federacións, que a federación de golf, que posiblemente ao longo de 2005 ou como moito no 2006 contará con máis de 300.000 fichas -vén crecendo a un ritmo de case o 10% anual nos últimos anos-, pode pasar a ocupar o terceiro posto, por diante da federación de baloncesto. O golf é quizais o exemplo máis rechamante da popularización relativa en España dun deporte que tivo ata hai pouco unha imaxe elitista, pero que comezou a popularizarse rapidamente entre as novas clases medias urbanas na última década e media, grazas á construción de novos campos de xogo que pasaron a ser utilizados tanto por un público turístico proveniente doutros países europeos, como polos novos practicantes españois, cada vez máis interesados polo golf, que é un dos poucos deportes que pode practicarse ao longo de toda a vida.

Do resto das federacións deportivas que aparecen ordenadas na Táboa 22, só destacaremos as que experimentaron perdas de federados, como son as federacións de kárate, vea, voleibol, deportes de inverno e deportes de minusválidos, sendo o caso da federación de vela o máis rechamante polo desequilibrio que existe entre a gran tradición da vela olímpica en España, e a súa escasa práctica popular. O resto das federacións presentan variacións positivas, que só poden ser avaliadas no propio marco dos correspondentes deportes, o que desborda o alcance da presente análise.

Como síntese desta análise, e sen entrar en valoracións concretas, pode ser de interese ter en conta a ordenación que se presenta no seguinte cadro, no que agrupamos ás federacións en catro categorías, tres delas correspondendo ás federacións que creceron máis do 100%, entre o 30 e o 100%, ou menos do 30%, e unha cuarta categoría que a integran as federacións que perderon licenzas:

Clasificación dos diversos deportes segundo a evolución do número de licenzas federativas en España no período 2004-1999

4.4. Interese e satisfacción coa práctica deportiva: entre o desexo e a realidade

Ao longo das enquisas de hábitos deportivos que precederon a esta que vimos presentando, tivemos ocasión de constatar que o deporte é unha actividade de tempo libre que non só é practicada por un número crecente de cidadáns de todas as idades como, e de maneira específica, é unha actividade especialmente desexada por amplos grupos de poboación. É por iso polo que resulta moi significativo coñecer ata que punto os individuos realizan todo o deporte que desexan practicar ou se, máis ben, e como cabe anticipar polos desexos manifestados tanto en anteriores enquisas como na presente, non practican moitos deles todo o deporte que consideran satisfactorio desde o seu propio punto de vista persoal.

Co obxecto de estudar en maior profundidade esta dimensión da práctica deportiva e tal como realizouse en pasadas enquisas, clasificouse aos entrevistados en seis categorías resultantes de combinar dúas variables, o grao de interese polo deporte e o tipo de orientación cara á práctica deportiva. A descrición e cuantificación de cada categoría e a súa evolución porcentual no período 2005-2000 preséntanse na Táboa 23, na que cabe destacar unha vez máis, pois xa se fixo de igual modo no estudo correspondente á enquisa de 2000, que a categoría máis numerosa de poboación intégrana as persoas interesadas polo deporte, que o practicaron con anterioridade pero que na actualidade xa non o practican.



Táboa 23. Interese e satisfacción da poboación coa práctica deportiva, 2005-2000

E o que é máis, a importancia numérica desta categoría, o 30% do total da poboación, creceu no últimos cinco anos, pois como se observa na Táboa 23, na pasada enquisa de 2000 era tres unidades porcentuais menor, o 27%, aínda que tamén era entón a categoría numericamente máis elevada. Un incremento porcentual que hai que enmarcar para a súa mellor comprensión no estrechamiento do espazo social que ocupa o deporte como fenómeno de tempo libre, un tempo libre que para amplos sectores da poboación española se ha ido acurtando nos últimos anos e no que ademais, introducíronse novas actividades de lecer que compiten coa práctica de deporte na fidelización dos cidadáns para o seu uso e goce.

Neste último sentido convén lembrar que xa o valor porcentual desta categoría de interesados ex practicantes no estudo de 2000 era unha unidade porcentual superior ao valor rexistrado no estudo de 1990 (García Ferrando, 2001:64), o que pon de manifesto que o abandono, con frecuencia temporal, da práctica deportiva é un trazo xa consolidado na estrutura da práctica deportiva en España, xa que esa é a situación na que se atopan un pouco máis de nove millóns de españois en 2005 dentro do conxunto da poboación comprendida entre os 15 e os 74 anos. Unha cantidade de ex practicantes que supera, en termos absolutos, nun millón á cantidade de poboación que presentaba este perfil na enquisa de 2000.

Os resultados globais que se presentan na Táboa 23 pon de manifesto que as distribucións porcentuais correspondentes á enquisa de 2005, son moi parecidas ás de 2000, o que evidencia a consolidación da estrutura da práctica deportiva que sinalamos anteriormente. Por iso, a segunda categoría máis numerosa é a mesma que o era na enquisa de 2000, a de persoas que non están interesadas polo deporte e que nunca o practicaron, que representan en 2005 o 21% da poboación, tres unidades porcentuais menos que na anterior enquisa. Dado que na enquisa de 1990 esta categoría de non interesados-non practicantes representaba o 19% da poboación, quere iso dicir que continúan persistindo as limitacións reais no proceso de difusión xeneralizada da cultura deportiva, no seu sentido máis amplo, na sociedade española.

A terceira categoría en importancia numérica constitúena os practicantes insatisfeitos, é dicir, persoas interesadas polo deporte, que o practican pero non tanto como quixesen. Constitúen o 20% da poboación, igual porcentaxe que na pasada enquisa de 2000. E o mesmo ocorre coa cuarta categoría en importancia numérica, o 16% en ambas as enquisas, que está integrada por aqueles que practican suficiente deporte tendo en conta dos seus persoais desexos e aspiracións.

Outra categoría porcentualmente máis reducida, o 11%, constitúe unha auténtica reserva de novos practicantes, xa que a integran individuos que estando interesados polo deporte si lles gustaría practicalo aínda que nunca o fixeron por non ter a oportunidade de satisfacer o seu desexo. Trátase dunha categoría de poboación que afortunadamente veu diminuíndo nas últimas enquisas, xa que na enquisa de 1990 representaban o 14% e aínda en 2000 eran o 12%. No seu maior parte trátase de mulleres, o 65% dese 11% de interesados que desexarían facer deporte, de nivel socioeducativo baixo e que residen en zonas rurais ou en pequenas e medianas cidades.

Unha sexta e residual categoría fórmana persoas que fan deporte aínda que non están interesadas nesta actividade, pero fano por obrigación seguindo consellos ou prescricións médicas ou doutro tipo. Trátase só do 2% da poboación, igual porcentaxe que na pasada enquisa de 2000, o que confirma o seu carácter minoritario.

No gráfico 7 ofrécese unha presentación sectorial da distribución porcentual deste seis categorías de poboación correspondentes á enquisa de 2005, que permite visualizar nunha soa imaxe a importancia numérica de cada unha delas.

Gráfico 7. Interese e satisfacción da poboación coa práctica deportiva, 2005

Un paso máis na análise destes agrupamientos de interese e práctica deportiva, é o que se pode dar ao estudar a composición da poboación que integra cada unha do seis categorías que foron descritas a partir dos resultados que se presentaron na Táboa 22, en función da variables idade, sexo, nivel de estudos e situación laboral. Dado que se realizásemos unha análise bivariable convencional obteriamos un elevado número de táboas de distribución porcentual, procedemos a realizar unha análise de correspondencias que, como é sabido, é unha técnica de análise multivariante que vén utilizando con bastante frecuencia para a redución dimensional e a elaboración de mapas perceptuales (Hair et ao., 1999: 571). Partindo da análise da asociación entre obxectos -no noso caso o seis categorías de interese e satisfacción deportiva-  e  características ou atributos que especifica  o  investigador     -como sinalamos anteriormente e en leste caso idade, sexo, nivel de estudos e situación laboral-, a técnica da análise de correspondencia permite elaborar uns mapas perceptuales, habitualmente de dúas dimensións, nos que se sitúan as variables ou atributos correspondentes aos diferentes obxectos, en función do seu grao de proximidade ou afastamento, isto é, do seu maior ou menor presenza en cada un deles. 

No gráfico 8 preséntase o mapa perceptual da análise de correspondencias do seis categorías de poboación segundo o seu interese e orientación deportiva, en función do sexo, idade, nivel de estudos e situación laboral. Os dous eixos seleccionados explican a maior parte da varianza da distribución, o 96%, e en cada unha do catro rexións que determinan os dous eixos, aparecen situadas o seis categorías de poboación e as categorías das variables sociodemográficas cos que presentan un maior nivel de asociación estatística.

Gráfico 8 Mapa perceptual da Análise Factorial de Correspondencias das categorías de interese e orientación deportiva, en función do sexo, idade, situación laboral e nivel de estudos

As dúas dimensións seleccionadas son altamente significativas xa que con elas explícase o 96% da varianza da distribución do seis categorías, o que equivale a dicir que cada categoría, considerada individualmente, mantén unha elevada asociación cos valores das variables que están máis próximas a cada unha delas no mapa perceptual do gráfico anterior. Vexamos seguidamente cales son os valores das variables asociados deste xeito a cada unha das categorías.

Na rexión superior esquerda sitúase a categoría “interésalle o deporte e practícao suficientemente”, na que predominan os homes, de idades comprendidas entre os 15 e os 24 anos, estudantes, e cun nivel de estudos de bacharelato.

Na rexión superior dereita sitúanse dúas categorías que teñen en común a falta de interese polo deporte. A máis numerosa e mellor coutada é a categoría “non practica deporte e non lle interesa”, na que predominan individuos dun e outro sexo, con idades superiores aos 64 anos, con menos de 5 anos de escolarización ou con educación primaria de LOGSE, que son xubilados e pensionistas, ou que realizan un traballo doméstico non remunerado. A segunda categoría que se atopa nesta rexión é a que conta cun número máis reducido de poboación, á que non lle interesa o deporte pero practícao por obrigación. Non parece estar asociada de forma clara con ningún perfil sociodemográfico como a categoría anterior, aínda que pola súa veciñanza con ela cabe concluír que entre os seus membros hai unha lixeira maior proporción de individuos de terceira idade cun nivel baixo de estudos.

A categoría correspondente aos que nunca practicaron deporte pero si lles gustaría facelo ocupa a rexión inferior dereita, e mantén unha estreita correspondencia con mulleres comprendidas entre os 45 e os 64 anos, que constitúen o segmento de poboación que cunha adecuada política deportiva poderían incorporarse á práctica deportiva.

A cuarta rexión, situada na parte inferior esquerda do mapa perceptual, está ocupada polas dúas categorías restantes pero que están asociadas a perfís sociodemográficos ben diferenciados. Na categoría integrada polos interesados polo deporte que deixaron de facer deporte, predominan homes e mulleres, de idades comprendidas entre os 35 e 44 anos, que ou ben traballan ou ben están en paro, e cun nivel de estudos primario. A segunda categoría dos interesados polo deporte, pero que non practican todo o que quixesen, está integrada predominantemente por homes, con idades entre os 25 e 44 anos, con estudos de bacharelato, universitarios ou de formación profesional.