Unha reflexión final: os condicionantes das prácticas deportivas nos comezos do século XXI

10. Unha reflexión final: os condicionantes das prácticas deportivas nos comezos do século XXI

Nos capítulos anteriores habemos procedido á análise da variada e rica información empírica que proporcionou a enquisa sobre os hábitos deportivos da poboación española correspondente a 2005, tratando en todo momento de manter a perspectiva diacrónica que fai posible o feito de ser a sexta dunha serie de enquisas quinquenales que se iniciaron en 1980. Aínda que os datos que ofrecen estas enquisas teñen unha clara orientación empírica, o pensamento teórico ha guiado en todo momento o deseño da investigación e a interpretación dos resultados dado que o sistema deportivo, como parte integrante do sistema social, só pode entenderse na súa cambiante estrutura enmarcándoo no modelo de cambio social que segue o conxunto da sociedade.

Transcorridos cinco anos desde que se realizase a enquisa de 2000 e publicásense os seus resultados, o conxunto da sociedade española ha continuado mellorando o nivel do seu desenvolvemento económico ata convertela na novena economía do mundo en 2005, e paralelamente a este desenvolvemento continuaron o avance do proceso de posmodernización e a difusión de valores posmodernos en segmentos cada vez máis amplos de poboación. Uns valores que impulsan novas formas de practicar e vivir o deporte, coa súa énfase en comportamentos de carácter recreativo e na procura de novas experiencias, máis aló do deporte federativo tradicional orientado ao adestramento disciplinado que prepara para a competición deportiva regulada.

Como actividade de tempo libre, o deporte converteuse para moitos cidadáns en pasatempo moi apreciado e mesmo en bastantes casos dominante, e para a totalidade da poboación pasou a ser un importante produto de consumo de masas, na súa dobre manifestación de espectáculos deportivos omnipresentes nos medios de comunicación e na vida cotiá de pobos e cidades, e como consumo de artigos deportivos -vestido, calzado, equipamento- para o seu uso persoal e familiar.

Aínda que o avance dos procesos de globalización no deporte está a conducir á difusión dunhas formas espectaculares de presentar e vivir o deporte que son cada vez frecuentes e comúns na maior parte dos países, as peculiaridades de cada sistema deportivo local-nacional non están a desaparecer. Máis ben ao contrario, o global do deporte reforza e matiza o local de cada sistema deportivo, xa que a cultura deportiva de cada ámbito local -ben se trate se cidades, rexións ou países enteiros- absorbe as manifestacións globais do deporte e transfórmaas en características que lle son propias.

O deporte de alta competición en España creceu de forma que poderiamos cualificar de espectacular. A celebración dos Xogos Olímpicos de Barcelona 92 representan o arranque dunha nova etapa na que a presenza de deportistas e equipos deportivos españois nos postos privilexiados das grandes competicións internacionais, ben sexan Xogos Olímpicos, Campionatos do Mundo ou Europeos das diferentes modalidades deportivas, converteuse en algo case cotián. E polo que se refire ao deporte profesional, especialmente ao fútbol, as ligas españolas situáronse entre as que mobilizan maiores recursos económicos no mundo.

Polo que se refire a as prácticas deportivas da poboación española, continuou o crecemento do número de practicantes nas dúas últimas décadas, aínda que xa tivemos ocasión de constatar a retardación do ritmo de crecemento do número de practicantes na enquisa de 2000. Unha retardación que se debe en boa medida a que a socialización na práctica deportiva que se converteu en practicamente obrigatoria para toda a poboación polo propio carácter obrigatorio da Educación Física e Deporte no sistema escolar, vese alterada polo abandono das prácticas deportivas a idades cada vez máis novas, co que nun momento dado, como xa tivemos ocasión de comprobar nas enquisas de 1995 e 2000, é maior o número de españois que a pesar de estar interesados no deporte e de practicalo con anterioridade, deixaron de practicalo por razóns de estudo, traballo e situación familiar, que o número dos que neses momentos seguen facendo deporte con regularidade e frecuencia.

Un abandono que é temporal en moitos casos, cando se superan as situacións que impedían ou dificultaban a práctica deportiva, pero que tamén está relacionado coa debilidade da cultura deportiva e, en particular, do asociacionismo deportivo, que condicionan o baixo nivel de consistencia dos hábitos deportivos da poboación. Con todo, convén engadir de inmediato para non transmitir unha imaxe demasiado negativa das prácticas deportivas da poboación, que a mellora dos equipamentos deportivos públicos e privados vén favorecendo non só a práctica deportiva de segmentos de poboación que non tiveran ocasión en épocas anteriores de facer deporte, como tamén a mellora da calidade e diversidade das prácticas deportivas que levan a cabo, e que reducen en moitos casos os períodos de abandono de ditas prácticas.

Dado que as características dos factores de índole socioeconómica que continuaron impulsando o cambio social na sociedade española no período transcorrido entre 2000 e 2005, foron unha mera continuación, en clave positiva, das manifestacións materiais que prevaleceron na década anterior, os resultados da presente enquisa de 2005 permitiron confirmar a hipótese que guiou o deseño desta investigación e a análise dos seus resultados. E é que os hábitos deportivos da poboación española transcorridos cinco anos desde que se producise o cambio de século e de milenio, son en boa medida unha mera continuidade dos hábitos detectados na enquisa de 2000, con escasos puntos de descontinuidade máis aló dos que cabe anticipar polo avance dos valores posmodernos -maximización da eficiencia económica por unha banda e do benestar individual por outro-. E todo iso nun contexto social no que a substancial mellora do benestar económico de boa parte da poboación española, non veu acompañada, senón máis ben ao contrario, dunha maior dispoñibilidade do tempo libre necesario para o goce do lecer deportivo, nin dun cambio substancial na débil cultura deportiva do conxunto da sociedade española.

Como resultados máis destacables da enquisa de 2005 cabe sinalar os seguintes, que se presentan na orde seguida polos correspondentes capítulos, e sempre en comparación cos resultados da pasada enquisa de 2000 e anteriores:

A actividade de lecer de índole cultural “ver deporte” experimentou un incremento superior ao rexistrado pola actividade de lecer tipo físico “facer deporte”.

Tanto o ver deporte como o facer deporte deixaron destas incluídas entre o dez actividades de tempo libre realizadas con maior frecuencia pola poboación, aínda que o pasear cunha orientación física e recreativa converteuse na terceira actividade máis frecuentada. Con todo, o facer deporte continúa sendo unha das actividades de lecer máis desexadas, moi por diante de ver deporte en tanto que espectáculo de masas.

Ante o avance de novas formas de empregar o tempo libre tales como o lecer dixital, a asistencia a centros comerciais e de lecer, e outros propios das novas ofertas urbanas, a práctica de deporte como actividade de lecer atopa novas dificultades por conseguir un espazo social propio e pola referida multiplicación das ofertas de tempo libre que acompaña ao avance dos procesos de globalización e posmodernización.

A porcentaxe de poboación interesada polo deporte estabilizouse en torno ao 60%, que xa se alcanzou desde hai dúas décadas. Unha estabilidade que non se corresponde co crecemento e mellora experimentados polo deporte espectáculo e de alta competición, nin coa mellora da oferta pública e privada de instalacións e equipamentos deportivos. Este feito parece confirmar a hipótese do efecto rexeito que produce nunha parte importante da poboación española, a presenza crecente do deporte espectáculo e profesional nos medios de comunicación e na vida cotiá de moitas cidades.

Parecida estabilidade alcanzou a práctica deportiva da poboación, o 37%, entre a poboación de 15 a 74 anos, igual porcentaxe que en 2000. Dado o crecemento da poboación española no período 2005-2000, o número absoluto de practicantes aumentou un millón máis, ata alcanzar aproximadamente os doce millóns e medio de practicantes.

Ao agrupar á poboación segundo o seu interese polo deporte e o grao de práctica, a categoría máis numerosa continúa sendo a dos interesados que practicaron deporte pero na actualidade non o fan, ao redor de 10 millóns. Séguenlle en importancia numérica a que integran o non interesados e que nunca practicaron, uns 7 millóns, e a formada polos interesados e que practican menos deporte do que quixesen, un pouco menos de 7 millóns. Os que practican suficiente deporte son un pouco máis de 5 millóns.

A porcentaxe de mulleres que fan deporte creceu máis que o de homes, 3% fronte a 1%. Este resultado supón unha ruptura na tendencia rexistrada en pasadas enquisas, e apunta un prometedor achegamento das taxas de práctica deportiva feminina, o 30%, ás masculinas, o 45%.

A práctica deportiva dos mozos de 15 a 24 anos atópase estabilizada en parecidos niveis aos de 1990, o 58%. En cambio, continúa mellorando o nivel de práctica deportiva da poboación de máis de 45 anos.

Continúa baixando o nivel de práctica deportiva na España rural polo envellecemento da poboación, en tanto que sobe lixeiramente nas grandes cidades.

Entre as xeracións máis novas, é significativamente maior a porcentaxe de poboación cuxos pais fan ou fixeron deporte que entre as xeracións de maior idade. Dada a gran importancia que ten a socialización deportiva seguindo o modelo familiar, cabe esperar unha mellora nas prácticas deportivas da poboación co recambio xeracional.

Continúan as diferenzas importantes de práctica deportiva por Comunidade Autónoma de residencia, aínda que se acurtaron as distancias nos niveis de práctica deportiva entre as Comunidades Autónomas mellor situadas, tales como Navarra, Madrid, Cataluña, Rioxa ou País Vasco, e as peor situadas como Andalucía, Cantabria, Castela A Mancha e Estremadura. Un acortamiento que se debe á mellora significativa dos niveis de práctica destas últimas, e ao lixeiro descenso rexistrado polas primeiras.

Mantense o incremento no grao de frecuencia co que se practica deporte, que é quizais o mellor indicador da consolidación do hábito deportivo persoal. Aproximadamente a metade dos practicantes, homes e mulleres, fan deporte tres veces ou máis por semana ao longo de todo o ano.

A porcentaxe dos que fan deporte de carácter competitivo continúa decrecendo ata situarse no 26%, en tanto que crece a práctica deportiva recreativa sen preocuparse de competir, que xa alcanza o 70%. Os homes fan deporte competitivo en maior proporción que as mulleres, a 41% fronte ao 14%.

A distribución da práctica deportiva seguindo a clasificación europea COMPASS, é análoga á de 2000, e continúa situando a España entre os países europeos con niveis máis baixos de práctica deportiva.

A natación recreativa consolídase como o deporte máis practicado, lixeiramente por diante do fútbol e moi por diante do terceiro deporte máis popular, o ciclismo recreativo. A ximnasia de mantemento en centro deportivo pasa ocupar o cuarto posto, seguida polo montañismo e sendeirismo, o aeróbic e outras ximnasias de expresión corporal, a carreira a pé, o baloncesto, o tenis e o atletismo, que compoñen todos eles a lista do dez deportes con maior número de practicantes.

Crece o número de modalidades deportivas que se practican con fins recreativos e non competitivos, en tanto que permanecen estables as modalidades deportivas orientadas á competición regulada. Unha destacada excepción a esta pauta ofrécea o fútbol, que continúa sendo o deporte máis practicado como competición e o segundo máis practicado como recreación, a continuación da natación.

Aumentou en dúas unidades porcentuais o número de practicantes que fan deporte pola súa conta, isto é, por iniciativa persoal fose de toda regulación asociativa, ata alcanzar o 68%. A porcentaxe de practicantes integrados nun club, asociación, organización ou federación deportivos descende lixeiramente, ata situarse no 24%. Tamén descende a porcentaxe dos mozos que realizan deporte escolar.

Descendeu a porcentaxe dos practicantes que posúen licenza federativa, que representan o 17%, tres unidades porcentuais menos que en 2000. Aínda que o número absoluto de licenzas federativas creceu nos últimos anos -tres millóns en 2004 fronte a dous millóns e medio en 1999-, dado que o aumento tamén en números absolutos dos que fan deporte foi de máis dun millón de novos practicantes no devandito período, a correspondente porcentaxe de practicantes con licenza federativa rexistra a referida diminución.

Incrementouse en catro unidades porcentuais o número dos que pertencen a algún club, ximnasio ou asociación deportiva orientados á práctica deportiva dos seus asociados, ata alcanzar o 20%. O maior incremento produciuse entre os que son abonados ou usuarios dunha asociación deportiva municipal, seguido dos inscritos en ximnasios ou centros deportivos similares, e en terceiro lugar dos socios dun club privado.

A presenza do asociacionismo deportivo nas Comunidades Autónomas é moi diversa, oscilando entre o 42% de poboación asociada en Navarra, o 35% en Cataluña e o 33% en Madrid, como Comunidades con niveis máis elevados de asociacionismo, e o 18% de Castela-A Mancha e Murcia, e o 13% de Estremadura, como Comunidades cos niveis máis baixos.

Polo que se refire a a dimensión subxectiva e valorativa do deporte, o obxectivo de estar en boa forma, de manter un peso corporal adecuado e boa aparencia corporal, hase disociado do obxectivo de ser un bo deportista de competición. Como consecuencia do avance dos valores posmodernos, e das propias transformacións do sistema deportivo, o deporte de competición atópase cada vez máis asociado a valores de éxito, riqueza e notoriedade social, mentres que as prácticas físico-deportivas recreativas asócianse ao obxectivo da boa forma física, xunto a outros valores que determinan unha vida familiar e persoal estable e integrada socialmente.

Non variou nos últimos anos a porcentaxe maioritaria de poboación que considera que o deporte engloba a todas as prácticas físico-corporais realizadas tanto con carácter recreativo como competitivo. Desde que se introducise esta pregunta na enquisa de 1995, seguindo a definición de deporte acordada polo Consello de Europa, tres de cada catro españois identifícanse con ela.

O significado que de forma maioritaria máis se aproxima ao que a poboación española entende como deporte, é o dunha actividade que permite adquirir, manter ou mellorar a forma ou condición física. Outros significados asociados coa cultura deportiva tradicional europea dun deporte competitivo, regulado e asociado, tales como ser un factor educativo que contribúe a formar o carácter, a vivir máis intensa e ilusionadamente, a ser unha válvula de escape ou unha oportunidade de relación social, son claramente minoritarios, tal como viñérono sendo nas enquisas anteriores.

Tende a ser cada vez máis dominante, en consecuencia con dita forma de entender o deporte, a dimensión que máis gusta do deporte que non é outra que a de permitir a adquisición dunha boa forma física. Outras dimensións que máis gustan do deporte, aínda que citadas en moita menor proporción, son o ambiente de diversión e entretemento, a relación con amigos, e aínda a maior distancia, a de ser unha forma de educación e unha oportunidade para experimentar a natureza. O carácter competitivo e espectacular do deporte é cada vez menos citado, só o 5% e o 6% respectivamente, fronte ao 6% e 9% en 2000.

Os motivos que conducen á práctica deportiva son unha consecuencia lóxica dunha cultura deportiva conformada principalmente polas anteriores formas de entender o que é deporte e o que máis gusta das súas prácticas e manifestacións. Aumentou en dúas unidades porcentuais, ata alcanzar o 60%, o número dos que sinalan que o seu motivo principal é o poder facer exercicio físico. Outros motivos citados en menor proporción pero que tamén aumentaron son a procura de diversión e entretemento, a mellora da saúde e por manter a liña. Diminúe nunha unidade porcentual, ata situarse nun reducido 3%, os que afirman que fan deporte porque lles gusta competir.

Entre os mozos de 15 a 24 anos o motivo principal polo que fan deporte é por diversión e pasar o tempo, o 59%, e por facer exercicio físico, o 57%. Só o 6% mencionan que fan deporte porque lles gusta competir.

Os diferentes tipos de deporte practícanse tamén por motivos claramente diferenciados. Considerando un espazo cartesiano no que o eixo de ordenadas vén determinado pola polaridad competición-aventura/evasión, e o eixo de abcisas pola polaridad lúdico/social-exercicio físico/saúde, as diversas actividades denominadas genéricamente como ximnasia así como a natación recreativa, sitúanse no polo de competición; os deportes de balón e raquetas sitúanse ao redor do polo lúdico/social; e os deportes acuáticos e na natureza, así como o ciclismo, sitúanse próximos ao polo aventura/evasión.

Os motivos que conducen ao abandono da práctica deportiva, temporal en moitos casos, están relacionados maioritariamente coa falta de tempo libre e as crecentes esixencias de dedicación ao traballo e aos estudos. Se se ten en conta que a poboación española traballa máis horas que a media europea, e que esta tendencia se acusou nos últimos anos, coincidindo co desenvolvemento económico e o maior goce de bens materiais, entre eles a vivenda en propiedade, a escaseza de tempo libre para o lecer deportivo é cada vez máis notoria entre amplos segmentos de poboación. Pola contra, só unha reducida minoría do 4%, dúas unidades porcentuais menos que en 2000, cita a ausencia de instalacións deportivas, o que pon de manifesto a adecuación da política de construción de instalacións deportivas.

O paseo, a recreación na Natureza e o deporte para todos, como formas alternativas de práctica físico-deportiva fronte ao deporte federado tradicional, son cada vez máis practicados e mellor valorados pola poboación. Aumentou en cinco unidades porcentuais a porcentaxe dos que pasean co propósito de facer exercicio físico, ata alcanzar o 59%, paseo que se fai con gran frecuencia, o 80%, polo menos dous ou tres veces por semana.

A práctica de actividades físicas de aventura na Natureza mantense estable en torno ao 15%, pero é maioritaria, o 85%, a poboación que desexaría dispor de máis espazos de recreación naturais aproveitando os lugares que van perdendo rapidamente rendibilidade pola crise da agricultura e gandaría tradicionais. As actividades que máis lle gustaría practicar á poboación nestes novos espazos naturais de lecer son, por esta orde, o sendeirismo, as actividades de recreación física e de aventura na Natureza, e o golf.

O deporte para todos continúa tendo un certo atractivo popular como o pon de manifesto o feito de que se incrementou nunha unidade porcentual o número dos que practicaron no último ano unha actividade deste tipo, ata alcanzar o 28%. Ademais, moitos deles están dispostos a repetir a experiencia. Unha ampla maioría do 94% do conxunto da poboación, practicante e non practicante, considera o deporte para todos como algo bo e necesario.

A maioría da poboación afirma ter polo menos unha aceptable forma física. Os homes, cun 43%, son os que en relación ás mulleres, o 37%, avalían en maior proporción como boa ou excelente a súa forma física. Os residentes en cidades de tamaño intermedio son os que en maior proporción afirman estar en boa ou excelente forma física, o 44%, mentres que os residentes en grandes cidades presentan a menor porcentaxe, só o 33%. A autoevaluación da forma física entre os que practican deporte é mellor que entre o non practicantes.

Polo que se refire a a opinión sobre o deporte que realiza a poboación española, a maioría, co 59%, continúa considerando que é insuficiente, aínda que aumentou nunha unidade porcentual o número dos que o consideran suficiente, ata alcanzar o 34%. Creceu significativamente o número dos que consideran que os dous motivos principais polos que non se fai suficiente deporte en España son a falta de tempo libre, o 62%, e a falta de afección, o 44%, motivos ambos que experimentaron un significativo incremento nos dous últimos anos. En cambio, continúa descendendo a porcentaxe dos que citan a falta de instalacións e medios, cinco unidades porcentuais menos que en 2000, ata situarse no 38%.

Fanse cada vez máis significativas as diferenzas na avaliación do tres grandes tipos de deportes, deporte espectáculo, deporte federado e deporte para todos. Increméntase a porcentaxe dos que consideran que o deporte espectáculo recibe cada vez maior apoio oficial e ten maior nivel, e diminúe en máis da metade os que consideran que debería apoiarse máis, só o 3%. En cambio, increméntase o carácter maioritario, o 61%, dos que consideran que é o deporte para todos o que debería apoiarse máis, e continúa sendo tamén maioritario, o 40%, a porcentaxe dos que afirman que é o deporte que máis lles interesa, fronte ao 26% e o 16% dos que manifestan o seu maior interese polo deporte espectáculo e o deporte federado, respectivamente.

Os Concellos, a través das súas Fundacións Municipais de Deporte, son as Administracións Públicas percibidas como máis próximas aos cidadáns en materia de deporte, seguidos a maior distancia polo Consello Superior de Deportes como organismo da Administración Estatal, polos gobernos autonómicos e, por último, polas Deputacións.

As instalacións públicas son as máis utilizadas polos practicantes de deporte, o 51%, tres unidades porcentuais menos que en 2000. Crece a utilización de lugares públicos (parques, campo, rúas…), o 43%, as instalacións de clubs privados, o 20%, así como as instalacións de centros de ensino, o 13%. Permanece estable a utilización de ximnasios privados e da propia casa, o 8% en ambos os casos.

As piscinas cubertas e os polideportivos cubertos son as instalacións máis desexadas, seguidas das piscinas e dos polideportivos ao aire libre así como das pistas de tenis e pádel. Creceu o número dos que recoñecen que preto das súas casas existen instalacións deportivas públicas e privadas, aínda que continúa sendo minoritaria a proporción dos que as consideran suficientes, o 36%, fronte ao carácter maioritario dos que as consideran insuficientes, o 52%, aos que hai que engadir o 7% dos que afirman que non existe ningunha instalación deportiva preto de casa.

A imaxe colectiva das instalacións deportivas de carácter público mellorou lixeiramente nos últimos anos, aínda que queda moita marxe de mellora en termos do persoal que as atende, da información e publicidade das súas ofertas, e do grao de accesibilidade e proximidade.

Os servizos e actividades deportivas municipais que deberían promocionarse prioritariamente tendo en conta as necesidades individuais e familiares, continúan mantendo o mesmo orde que no pasado: escolas deportivas municipais, o 56%, os programas de ximnasia para adultos, o 41%, a natación en piscina cuberta, o 32%. O apoio a equipos deportivos de competición diminuíu en dúas unidades porcentuais, ata situarse no 12%.

O deporte como consumo e espectáculo de masas mantén a súa posición privilexiada como unha das dimensións máis visibles da vida social, do mesmo xeito que ocorre en practicamente todas as sociedades avanzadas contemporáneas. Todos os indicadores analizados apuntan na mesma dirección de posición dominante do gran deporte. Así, por exemplo, a pesar do retraimiento do deporte competitivo entre as prácticas deportivas populares, continúa sendo maioritaria a poboación que desexaría que un fillo/a fixese deporte de alta competición ou deporte profesional, o 63%, oito unidades porcentuais máis que en 1990, mentres que só ao 15% non lle gustaría por consideralo demasiado arriscado ou duro. A popularidade e as elevadas recompensas económicas que alcanzan algúns deportistas profesionais e de alta competición, magnificado todo iso polos medios de comunicación, propician esta imaxe positiva e altamente desexada.

A televisión e o deporte manteñen a súa mutua e beneficiosa relación, de tal modo que os programas deportivos, tan frecuentes nas programacións das canles públicas e privadas, son seguidos con maior ou menor dedicación pola maioría da poboación. Só o 24% afirma non ver nunca programas deportivos.

A lectura de xornais e revistas de carácter deportivo continúa estando amplamente difundida. O 11% le todos os días prensa deportiva, idéntica porcentaxe que en 1990, e o 31% lea con menor frecuencia. O restante 58% non le nunca ou case nunca prensa deportiva, do mesmo xeito que vén ocorrendo nas dúas últimas décadas. Dado o incremento demográfico da poboación española, o número absoluto de lectores de prensa deportivos continuou aumentado, o que fai posible que catro periódicos deportivos continúen estando entre o dez periódicos de maior tirada e difusión en España en 2005.

A asistencia a espectáculos deportivos decreceu lixeiramente en termos porcentuais pero non así en termos absolutos polo referido aumento da poboación en España, aproximadamente catro millóns máis de habitantes no últimos cinco anos. O fútbol continúa acaparando o maior número de venda de entradas por despacho de billetes, seguido a distancia do baloncesto, motociclismo, ciclismo, atletismo e balonmán. A poboación que practica deporte agarraches con maior frecuencia a espectáculos deportivos, tres veces máis, que os que non practican.

A porcentaxe de poboación que é accionista ou socia de pago dun club deportivo con equipos en ligas profesionais diminuíu nunha unidade no últimos cinco anos, ata situarse no 7%. Dado o aumento da poboación xeral, o número de socios ou accionistas, ao redor dos dous millóns de persoas, é equivalente en termos porcentuais á rexistrada en 2000 e en 1990. Por tanto, mantense estable na última década o número de socios e accionistas de clubs que contan con equipos participantes en ligas profesionais.

No equipamento deportivo dos fogares españois, a bicicleta é o artigo máis difundido pois o 63% da poboación afirma ter unha, porcentaxe similar ao da enquisa anterior. O balón de fútbol, o 62%, o xogo de xadrez, o 55%, a raqueta de tenis, o 50% e o balón de baloncesto, voleibol ou balonmán, o 40%, son os artigos que se atopan con maior frecuencia nos fogares. Incrementouse tamén a posesión de tendas de campaña, os patíns, os aparellos de musculación e os aparellos de ejercitación, como consecuencia do aumento do número de persoas que realizan actividades na natureza e turismo rural, que patina nas cidades e que se exercita muscularmente na súa casa. Tamén se rexistra un incremento na posesión de útiles de montañismo, equipos de esquiar e paus de golf, e diminúe lixeiramente a posesión de equipos de pesca, de mergullo e de navegación, de mesa de ping-pong e de moto deportiva.

Confírmase a preocupante difusión do doping e produtos estimulantes en ximnasios e outros centros deportivos entre practicantes afeccionados de deporte. O 48% da poboación considera que o seu uso se atopa moi ou bastante difundido, e o 75% considera que se trata dun problema social moi ou bastante grave. A utilización de medicamentos para mellorar a práctica física e deportiva atópase pouco difundida, o 0,8%, en tanto que a utilización de suplementos dietéticos con idéntico obxectivo é un pouco maior, o 2,1%. Entre os deportistas que practican intensamente de modo competitivo, o uso de tales suplementos é sensiblemente maior, o 12,2%, e un pouco menor entre os que fan deporte intensamente pero sen orientación competitiva, o 4,2%.

Esta listaxe sucinto de resultados permite acoutar con maior precisión empírica os elementos de continuidade e cambio que están sempre presentes en todo proceso de cambio social, neste caso do sistema deportivo español no tres últimas décadas. Na actual fase de modernidade avanzada ou posmodernidad na que se atopa instalada a sociedade española na primeira década do século XXI, o campo social que delimitan o lecer e o deporte tamén participa, como non podía ser doutro xeito, das transformacións que vén experimentando o conxunto da sociedade. En tal sentido, os anteriores resultados pon de manifesto que as metas posmaterialistas e posmodernas de vida están cada vez máis presentes nas formas que ten a poboación española de definir, experimentar e levar a cabo as súas experiencias de lecer e deporte.

Agora ben, o avance de valores e comportamentos posmodernos non significa ruptura total cos valores e comportamentos predominantes dous ou tres décadas atrás. Algunhas veces, os estudos sociolóxicos do deporte non só en España como no resto dos países máis desenvolvidos, isto é, máis posmodernos, dan a impresión de que o sistema social do deporte atópase plenamente instalado na posmodernidad e que os valores e comportamentos deportivos que poderiamos denominar tradicionais e modernos entraron nunha fase de decadencia e, nalgúns aspectos, de desprestixio ou de desaparición. Unha boa mostra destas visións da socioloxía do deporte podémola atopar nalgúns relatorios presentados no VII Congreso da Asociación Española de Investigación Social Aplicada ao Deporte (AEISAD) celebrado en Xixón en novembro de 2002, e que foron recollidas nun libro titulado Deporte e Postmodernidad (Mosquera et ao., 2003).

Ben é certo que no campo do lecer e do deporte, como xa sinalabamos na presentación dos resultados da enquisa de 2000 (García Ferrando, 2001a: 189 e ss.), a fractura e diversificación dos sistemas deportivos, e o declinar das organizacións deportivas jerarquizadas e burocratizadas, estaban a conducir ao repregamento do deporte federado e dos clubs deportivos tradicionais, por unha banda, e á eclosión de formas diferentes, cun forte compoñente individualizador, de exercitarse corporalmente e de facer deporte, por outro.

Pero este cambio non significa que o deporte de competición, especialmente nas súas manifestacións máis elevadas e profesionalizadas de desempeño, perdese relevancia social, económica e política. Máis ben parece o contrario, xa que este tipo de deporte goza dun protagonismo mediático tan dominante como o existente nos comezos da transición democrática. E aínda que ben é certo que cada vez son frecuentes as prácticas deportivas realizadas fóra de ámbitos asociativos de natureza federada, non é menos certo que as federacións deportivas continúan sendo institucións fundamentais na xestión do deporte de alta e media competición, sen as cales resulta difícil imaxinar que puidese desenvolverse o deporte informal e recreativo actual.

Ademais, a interpretación que se dá ás diferenzas entre o deporte competitivo e federado e o deporte non competitivo e recreativo, non deixa de ser unha simplificación dunha realidade moito máis complexa, xa que a competitividade e a recreación poden atoparse simultaneamente en ambos os tipos de deporte. E é que en principio nada impide que os practicantes de deportes federados, competitivos pola natureza das súas propias regras, tamén se divirtan e recréense cando os practican, e que os practicantes de deportes informais e non federados desenvolvan unha competitividade tan intensa como os que participan en competicións federadas. Os practicantes de aventuras de risco na Natureza ou os que practican as diversas formas de patinaxe en contornas urbanas, tamén cunha boa dose de risco pola dificultade das súas deslizamientos con patíns e táboas, non son menos competitivos que os que participan en ligas deportivas federadas.

A convivencia do novo e vello deporte, do deporte convencional e non convencional, do posmoderno e do moderno, do que, en fin, practícase e organiza con criterios materialistas e posmaterialistas, seguindo a interpretación teórica de Ronald Inglehart sobre o avance da posmoernización nas sociedades avanzadas, é un feito que quedou amplamente ilustrado cos resultados obtidos na presente enquisa de 2005. Unha convivencia que vai ter continuidade nos próximos anos, e que vai necesitar doutros estudos como o presente ou doutros tamén de natureza empírica, para non confundir as interpretacións ideolóxicas e simplificadoras duns comportamentos deportivos cada vez máis complexos e necesitados, por tanto, de interpretacións teóricas e obtención rigorosa de datos empíricos, se realmente preténdese ofrecer criterios de valor aos responsables das políticas deportivas e da xestión das organizacións deportivas públicas e privadas que estruturan o sistema social do deporte en España.