O deporte como consumo e espectáculo de masas

9. O deporte como consumo e espectáculo de masas

 

Ao titular o capítulo “O deporte como consumo e espectáculo de masas”, queremos destacar dúas dimensións do deporte que han ido cobrando a máxima relevancia, na medida en que o cambio social vai reforzando o propio consumo de masas dunha gran variedade de produtos deportivos, á vez que se fai máis patente o protagonismo dos espectáculos de carácter deportivo, especialmente na televisión.

Un consumo que, seguindo a liña teórica que propón Klaus Heinemann (1994), pódese entender como un servizo e como satisfacción de aspiracións, como relaxación e diversión, como acontecemento e aventura, e como presentación dun mesmo, de aceptación e prestixio. Desde esta perspectiva teórica, un produto de consumo significa ademais, que é beneficioso economicamente, obxecto de intereses económicos, comercialmente atractivo e con capacidade para competir en mercados dinámicos.

Dado que parece evidente que o deporte cada vez vaise desenvolvendo como un produto de consumo de acordo coas características anteriormente citadas, parece xustificado que se analice, no marco da enquisa sobre os hábitos deportivos dos españois, o consumo de deporte en tanto que obxecto de entretemento, relaxación, diversión, acontecemento e aventura.

Polo que se refire a a dimensión espectacular do deporte, doutra banda, pouco de novo pódese dicir acerca da importancia do deporte como un dos maiores espectáculos do noso tempo, e como un dos medios máis alcanzables e económicos de entretemento da sociedade de masas. Pasaron vinte anos desde que fixésemos esta afirmación con motivo da análise dos resultados da enquisa de 1985 (García Ferrando, 1986: 108), e quizais o único novo que se poida dicir agora é que o deporte, como gran medio de entretemento social, non alcanzou aínda os límites nos que se deteña o seu crecemento.

Á parte do estudo dos indicadores correspondentes ao deporte como consumo e como espectáculo, incluímos no presente capítulo a análise doutros dous indicadores que se atopan intimamente relacionados con ambas as dimensións sociais, como son o referente ideal no que se converteron moitos campións deportivos, magnificados os seus triunfos polos propios medios de comunicación, e o uso de produtos dopantes e estimulantes co propósito de facilitar a mellora espectacular da condición física e deportiva dos que os consomen en contornas deportivas.



9.1. Os fillos e o deporte de alta competición como referente ideal

En enquisas anteriores tivemos ocasión de estudar a influencia dos pais e da familia en xeral nos deportistas de alta competición. Nun estudo sobre os deportistas olímpicos españois que participaran nos Xogos Olímpicos de Barcelona 92 e en olimpíadas anteriores, atopouse que ao preguntar pola persoa que máis influíra na súa práctica deportiva, a figura dos pais foi a máis lembrada, xa que a citaron o 40% das mulleres e o 33% dos homes (García Ferrando, 1996: 22). E é que como é ben coñecido nas actuais sociedades deportivizadas de masas, son moitos os pais que se esforzan por facer dos seus fillos deportistas de alto nivel ou profesionais, influídos quizais pola popularidade e recompensas económicas que alcanzan algúns destes deportistas.

Como indicador da atracción que exerce o deporte espectáculo de alta competición a través das súas máis visualizadas prestacións, introduciuse na presente serie de enquisas desde 1990 a seguinte pregunta: “Con independencia de que vostede teña fillos ou non e a idade que estes teñan, gustaríalle ou lle gustou que un fillo/a seu/a fixese deporte de alta competición ou deporte profesional?”. As respostas obtidas en anteriores enquisas do mesmo xeito que as obtidas na presente enquisa, permiten constatar a atracción claramente positiva que exercen estas manifestacións deportivas, como se comproba cos resultados que se inclúen na Táboa 78. 



Táboa 78. Preferencia pola dedicación dos fillos ao deporte profesional ou de alta competición, 2005-1990

 

Con respecto ao deporte profesional ou de alta competición…	2005	2000	1990
Gustaríalle que un fillo o fixese	63	66	56
Non lle gustaría, é demasiado arriscado e/ou duro	15	12	15
Non o sabe, habería que esperar a vivir esa experiencia	19	20	26
NC	3	2	3

 

Unha maioría da poboación na enquisa de 2005, o 63%, responde que lle gustaría que un fillo ou filla fixese deporte de alta competición ou profesional, mentres que só o 15% responde de forma negativa por considerar demasiado arriscado e duro este tipo de deporte. Outro 19%, máis cautamente, responde que non o sabe e que habería que esperar a ter esa experiencia dun fillo con talento suficiente como para penetrarse no selectivo mundo da alta competición.

Con respecto á enquisa de 2000 produciuse un descenso de tres unidades porcentuais dos que si lles gustaría, 63% fronte a 66%, aínda que continúa sendo máis elevado que en 1990, 63% fronte a 56%, co que queda aberta a interpretación de se o resultado da enquisa de 2000 representa o punto máis alto da atracción que produce o deporte de alta competición, e que a partir desta data prodúcese unha inflexión no sentido de que comeza a crecer a percepción dos riscos que acompañan á práctica deportiva profesional e de alta competición. Aínda que tamén cabería supor que o lixeiro descenso que rexistra a enquisa de 2005 na porcentaxe de pais a quen si lles gustaría que un fillo ou filla dedicásese ao deporte profesional ou de alta competición, é tan só unha alteración estatística que non reflicte cambio de tendencia algún co que en próximas enquisas continuará sendo elevada a orientación favorable a este tipo de práctica deportiva de elite.

É de destacar tamén que o feito de practicar ou non deporte, non ten moita influencia no desexo proyectivo de ter un fillo ou filla que fixese deporte profesional ou de alta competición, o que viría pór de manifesto a forte e positiva difusión no imaxinario colectivo desta forma de facer deporte, como se pode comprobar no seguinte cadro:

 

	Practica deporte
Gustaríalle que un fillo(a) fixese deporte profesional	Si	Non
67	61

 

Ao 61% dos que non practican deporte si lles gustaría que algún fillo ou filla fixese deporte profesional, só seis unidades porcentuais menos que os que practican deporte. Unha manifestación máis do carácter mediáticamente dominante do deporte profesional e de alta competición nas nosas sociedades deportivizadas.

9.2. Medios de comunicación, televisión  e deporte: a audiencia de programas deportivos

Dos diferentes medios de comunicación de masas, o que probablemente  máis contribuíu á difusión, popularización e desenvolvemento do deporte contemporáneo, é a televisión. E é que dos diferentes medios de comunicación, a televisión é o que á parte de constituír un medio poderoso de información, tamén ten unha capacidade de entretemento como non a teñen a radio nin os medios de comunicación escritos (Martín Ferrán, 91). Desde os comezos da aparición da televisión comercial nos Estados Unidos nos anos 50, o deporte estivo presente na pequena pantalla a través da retransmisión de partidos, campionatos, festivais e exhibicións deportivas de toda índole. Deste xeito, o impacto orixinal da televisión foi, desde entón, a promoción do interese e do desenvolvemento do deporte. (Greendorfer,  1981).

Nas nosas sociedades avanzadas da información, a televisión, xunto á súa función informativa, alcanzou a situación de ser o espectáculo familiar, cotián e masivo por antonomasia, contribuíndo dunha maneira decisiva á revitalización da vida hogareña (de Miguel, 1992). O deporte e a televisión chegaron co transcurso do tempo a depender estreitamente entre si, xa que aínda que é certo que o deporte se popularizou grazas á televisión, non é menos certo que a televisión atopou no deporte uno dos medios máis sinxelos e alcanzables para incrementar  a audiencia. E isto é o que en realidade importa á televisión, que un número crecente de espectadores conecten o aparello de televisión para seguir neste caso as retransmisións deportivas, xa que a maior audiencia, máis elevados son os ingresos por publicidade. É deste xeito como o deporte alcanzou un papel estelar na programación televisiva, porque utiliza unha forma de comunicación universal, a linguaxe corporal do deporte, que vai acompañado de regras e rituais facilmente reconocibles.

 Como é ben manifesto, as palabras, que son o soporte da comunicación a través da prensa ou da radio, substitúense na televisión por imaxes. E nada máis fácil de comunicar que as imaxes do propio corpo en movemento mediante o xogo deportivo. É así como apareceu nos últimos anos o que algúns comunicólogos denominan un neo-arcaismo na comunicación de masas, grazas á popularización das competicións deportivas. O deporte transmítese facilmente, como dixemos anteriormente, porque utiliza unha linguaxe universal, o corpo en movemento, nun contexto facilmente reconocible como é o dun encontro deportivo, sexa de fútbol, de ximnasia, de balonmán ou de calquera outra especialidade deportiva. Por todo iso, as retransmisións deportivas necesitan polo xeral de poucas palabras, co cal son alcanzables a calquera tipo de público, culto ou inculto, rico ou pobre (Greendorfer 1981).

A sociedade española non é unha excepción polo que se refire a a presenza dos programas deportivos na televisión. Nas últimas décadas, a televisión en España experimentou un importante desenvolvemento, xa que unha vez superado o monopolio televisivo público imperante durante os anos do franquismo, apareceron novas canles comerciais privados que, do mesmo xeito que a televisión pública, atoparon no deporte unha actividade que garante elevadas cotas de audiencia. Como manifestación da importancia das retransmisións deportivas a través de televisión, elaboramos a táboa 79 na que se pode seguir a evolución da audiencia de programas deportivos televisados desde 1985 a 2005.



Táboa 79.Grao de frecuencia de audiencia dos programas deportivos que se emiten por televisión, 2005-1995

Audiencia de programas deportivos en TV	2005	2000	1995	1990	1985
Veos todos ou case todos	8	9	11	12	22
Ve bastantes programas	20	21	19	25	30
Ve sobre todo os partidos de fútbol	14	12	14	12	12
Só ve algúns programas	35	35	33	28	20
Nunca os ve	24	23	23	23	16
	-8.170	-4.625	-4.271	-4.625	-2.008

 

Segundo os resultados da enquisa de 2005 pódese dividir á poboación adulta española en cinco grandes segmentos, do mesmo xeito que fixemos nas anteriores enquisas desde 1985, segundo a súa relación coa audiencia de programas deportivos. Un grupo minoritario do 8% está integrado polos maiores consumidores de programas deportivos, xa que recoñecen que ven todos ou case todos os programas que se emiten ou que poden ver; un grupo máis amplo do 20% recoñece que ve bastantes programas deportivos, e outro grupo do 14% admite que se interesa preferentemente polos partidos de fútbol. O resto de poboación divídese entre o grupo máis amplo, o 35%,   que recoñece que só ve algúns programas deportivos na televisión, e outro grupo do 24% que afirma que nunca ve programas deste tipo.

Con respecto ás enquisas anteriores, os resultados da enquisa de 2005 ofrecen unha lixeira e aparente diminución na audiencia de programas deportivos, sobre todo nas categorías dos que ven todos ou case todos os programas deportivos ou bastantes deles. Con todo, entendemos que se trata dun efecto aparente, xa que nos últimos anos incrementouse notablemente a oferta televisiva, non só pola aparición de novas canles españolas, como pola difusión da televisión por cable ou por satélite que fixo posible que nunha boa parte dos fogares españois, póidase acceder a unha elevada diversidade de programas televisivos tanto nacionais como autonómicos e internacionais. En consecuencia, ao incrementarse a oferta de programas de televisión en gran parte dos fogares españois, ven en termos relativos menos programas deportivos, xa que a saturación que alcanzou a programación diaria de retransmisións deportivas, fai que sexa imposible practicamente velas todas ou unha boa parte delas. Por iso é polo que en termos relativos as porcentaxes referentes sobre todo á categoría dos que só ven algúns programas, teñen un significado diferente na enquisa de 2005 que na de 1985, xa que na actualidade a oferta de programas deportivos é moito maior, e o ver algúns programas pode significar na práctica ver un número maior deles en termos absolutos que os que se vían segundo os datos de 1985.

Pódese afirmar, tamén, que existe un perfil sociodemográfico bastante definido da poboación que ve preferentemente programas deportivos.  En efecto, se prestamos a nosa atención aos segmentos de poboación que ven todos ou case todos os programas deportivos que se emiten por televisión, compróbase que a proporción de homes, o 13%, é máis de catro veces superior á correspondente proporción de mulleres, tan só o 3%. E no extremo oposto, se a atención dirixímola ao segmento de poboación que nunca ve tales programas, compróbase que a proporción de mulleres que se atopa nesta situación, o 38%, é máis de catro veces superior á correspondente proporción de homes, o 9%. Con todo, non se observan diferenzas significativas cando se procede á  segmentación segundo a idade, xa que as proporcións dos que ven todos ou case todos os programas deportivos son moi similares en todos os segmentos de poboación. Con todo, non ocorre o mesmo cando observamos o que sucede cos que nunca ven programas deportivos, xa que tende a incrementarse esta proporción segundo faino a idade, de tal maneira que a proporción dos que nunca ven programas deportivos entre a poboación de maior idade,  duplica á da poboación máis nova.



9.2.1. Lectura de xornais e revistas deportivas

Polo que se refire a a exposición da poboación española á prensa deportiva, convén situar o seu estudo  no marco máis amplo da lectura xeral de xornais. Adóitase afirmar que en España a xente le pouco en termos xerais, e que dentro dos países europeos somos dos que menos consumo realizamos de xornais. Con todo, convén non esquecer que nos últimos anos incrementouse a tirada dos principais periódicos españois de alcance nacional e que tamén se incrementou o seu poder de influencia, xa que ante a competencia doutros medios audiovisuais, a prensa fíxose cada vez máis política e interpretativa e dirixiuse a unha poboación crecientemente máis educada (de Miguel, 1998: 628).

Ademais, a prensa deportiva goza dunha excelente difusión entre os lectores españois de xornais, como o pon de manifesto o feito de que desde hai máis de dúas décadas, catro periódicos deportivos (Marca, As, Sport e Mundo Deportivo) atópense entre o dez periódicos de maior tirada e difusión en España. Un deles, Marca, ocupa o segundo lugar en ambos os tipos de difusión, segundo os datos que ofrece a Oficina de Xustificación da Difusión (OJD) correspondentes ao último período controlado -xullo 2004-xuño2005- no momento de realizar o presente traballo.

A información que se recolle na presente serie de enquisas sobre os hábitos deportivos dos españois, ofrece datos complementarios aos que publica a OJD, xa que se refiren directamente á lectura de prensa, de información xeral e deportiva. Na Táboa 80 preséntanse as distribucións correspondentes ao grao de frecuencia de lectura de xornais e prensa deportiva desde 1990, cando comezamos a incluír o devandito indicador na referida serie de enquisas.

Táboa 80. Grao de frecuencia de lectura de xornais e de prensa deportiva, 2005-1990

 

	Xornal	Prensa deportiva
Frecuencia de lectura	2005	2000	1990	2005	2000	1990
Todos os días	34	35	36	11	12	11
Algún día á semana, preferentemente os luns	8	7	9	6	7	11
Un día calquera da semana	16	14	13	8	7	7
Os domingos	9		12	5	4	5
Con menos frecuencia	10	10	8	12	13	11
Nunca ou case nunca	22	23	22	58	56	55

 

Os resultados obtidos son dunha gran consistencia e reflicten a estabilidade da lectura de prensa en España nas dúas últimas décadas, xa que o tres distribucións porcentuais correspondentes a 1990, 2000 e 2005 (non incluímos a de 1995 para simplificar a lectura da táboa, tendo en conta que se trata dunha distribución similar ao resto), están constituídas por datos numéricos de similar orde.

En termos xerais obsérvase que a prensa de información xeral é lida en España entre dúas e tres veces con maior frecuencia que a prensa deportiva. Dado que o número de xornais de información xeral e de exemplares editados é moi superior ao número de xornais deportivos -a OJD só recolle información de seis deles mentres que de prensa xeral recolle máis de cincuenta títulos-, quere iso dicir que a taxa de lectura de prensa deportiva con respecto ao número de exemplares editados diariamente (índice de rotación), é moi superior á que ten a lectura de prensa xeral. Aínda que cos datos dispoñibles non é posible ofrecer unha información precisa, estimamos que a referida taxa de lectura de prensa deportiva con respecto ao número de exemplares editados e difundidos, é como pouco tres veces superior á correspondente taxa de lectura de prensa xeral con respecto ao número de exemplares editados e difundidos. E é que nos lugares públicos nos que existe prensa diaria a disposición dos clientes e visitantes para a súa lectura, os exemplares dispoñibles de prensa deportiva son lidos cunha frecuencia que é polo menos tres veces maior que a dos exemplares de prensa xeral.

Volvendo de novo ao contido da Táboa 80, destaca o feito da fidelidade da ampla minoría que le prensa deportiva -11% todos os días e 31% unha vez por semana ou menos en 2005-, xa que se trata dunha distribución moi parecida á de 1990 e 2000. Tomados no seu conxunto os anteriores resultados, pódese concluír que de forma aproximada un de cada tres españois le con maior ou menor frecuencia prensa deportiva, mentres que son dúas de cada tres os españois que len, con frecuencia variable, prensa de información xeral. Trasladando estas porcentaxes aos números absolutos de poboación adulta -un pouco menos de 34 millóns en 2005-, podémonos facer unha idea mellor, máis aló das distribucións porcentuais, do inmenso mercado que mobilizan tanto a prensa de información xeral como a prensa deportiva.

Ademais da prensa deportiva tamén convén ter en conta, e analizar, a lectura de revistas tanto de carácter ilustrado como deportivas, xa que tamén mobilizan un mercado considerable. Os resultados que se presentan na Táboa 81 revelan unha pequena diminución de ambos os mercados, o das revistas ilustradas e o das revistas deportivas, ao longo da década considerada.



Táboa 81.   Grao de frecuencia de lectura de revistas ilustradas e revistas deportivas, 2005-1990

	Revistas ilustradas	Revistas deportivas
Frecuencia de lectura	2005	2000	1990	2005	2000	1990
Semanalmente	14	16	18	5	5	8
Algunha vez ao mes	20	18	20	8	10	10
Con menos frecuencia	16	13	13	12	11	11
Nunca ou case nunca	50	52	49	75	73	71

 

Os que len semanalmente algunha revista ilustrada en 2005 son o 14%, catro unidades porcentuais menos que en 1990, e os que len revistas deportivas o 5%, tres unidades porcentuais menos que no devandito ano. Os que len con menor frecuencia ambos os tipos de revistas son o 36% e o 20%, respectivamente, co que se converten en maioría os que nunca ou case nunca len revistas ilustradas, o 50%, ou revistas deportivas, o 75%. De todos os xeitos trátase de cifras de lectura considerables as que moven tanto o mercado de revistas ilustradas como o de revistas deportivas, cando se ten en conta que se trata de porcentaxes  referidas, como sinalamos anteriormente, á poboación xeral de 15 a 74 anos, con todo o impacto que iso ten na conformación da opinión pública. 



9.3. A asistencia a espectáculos deportivos

O deporte continúa conservando a súa tremenda capacidade de entretemento e de ilusión, que son as bases do éxito do espectáculo deportivo. Nunha sociedade de masas cada vez máis urbanizada e sometida boa parte da súa poboación a traballos de carácter sedentario e rutineiro, o deporte converteuse, como sinalase hai algún   tempo o sociólogo inglés Erik Dunning, nunha actividade que produce excitación nunhas sociedades pouco ou nada excitantes ("Sport is a quest for excitement in unexciting societies") (Elias e Dunning, 1992). O gran espectáculo do deporte vira, como xa é sabido, ao redor da amplificación da ilusión básica do espectador, que non é outra que a de crer realmente que o resultado dun encontro deportivo é algo importante (Koppet, 1981).

 Todo o aparello publicitario que vira en torno ao deporte ten, pois, como obxectivo principal, o de atopar formas para crear e manter dita ilusión nun xogo de polaridades nas que o deporte se move entre categorías e conceptos extremos, é dicir, entre o ataque e a defensa, entre a violencia e o aburrimento, entre a cooperación e a tensión, entre a agresión e o respecto, entre a elasticidade e a fijeza das regras, entre, en suma, o interese dos xogadores e o interese dos espectadores (Dunning, 1999).

Ademais, hai que sinalar que unha das claves do éxito do deporte como entretemento da sociedade de masas é que é relativamente barato. Segundo os cálculos de Koppet (op.cit.), de cada 100 dólares que gastan os norteamericanos en recreo e lecer, tan só 2,3 dólares gástanse en espectáculos deportivos. En España, a enquisa de orzamentos familiares non permite coñecer con tanto detalle a cantidade precisa gastada polos fogares en espectáculos deportivos, aínda que si sabemos que non pasa do 7 por 1.000 do orzamento familiar o que gastan os fogares españois en servizos de deporte e recreo, polo que cabe estimar que non alcanza o 1 por 1.000 do orzamento familiar o diñeiro gastado en espectáculos deportivos. Pois ben, con tan pouco gasto, en España, do mesmo xeito que ocorre en calquera outro país da súa contorna xeográfica e social, mantense un espectáculo, o deportivo, que é un dos grandes protagonistas da vida social e cotiá.

Co fin de coñecer a importancia da asistencia a espectáculos deportivos no contexto dos hábitos deportivos da poboación española, elaboramos a Táboa 82 na que se inclúen datos referentes á asistencia a espectáculos deportivos desde 1980 a 2005.



Táboa 82. Grao de asistencia a espectáculos deportivos, 2005-1980

Asiste a espectáculos deportivos	2005	2000	1995	1990	1985	1980
Frecuentemente	8	8	9	8	9	9
De cando en vez	15	17	17	19	20	19
Poucas veces	23	23	25	21	25	23
Nunca	54	52	49	51	45	48
	-8.170	-4.625	-4.271	-4.625	-2.008	-4.493

 

En termos xerais, non se produciu apenas variación nos últimos vinte e cinco anos nas porcentaxes de poboación que asisten con diverso grao de frecuencia a espectáculos deportivos. O segmento de poboación que agarraches con frecuencia, e que por tanto constitúe o núcleo básico das persoas que regularmente seguen en directo os espectáculos deportivos, sitúase practicamente no seis enquisas entre o 8 e o 9% da poboación, en tanto que o segmento máis numeroso dos que asisten de cando en vez oscila entre o 15% e o 20%, alcanzando o valor máis baixo, 15%, na enquisa correspondente a 2005.

 O segmento de poboación que agarraches poucas veces a espectáculos deportivos oscila ao redor da cuarta parte da poboación adulta, en tanto que os que nunca van a espectáculos deportivos  representa un pouco máis da metade da poboación. Hai que sinalar de novo que estes datos porcentuais fan referencia a números absolutos de poboación moi elevados, que se han ido incrementando co paso do tempo. Téngase en conta que a poboación comprendida entre os 15 e os 65 anos representada no censo de 1981 non alcanzaba os 24 millóns, en tanto que segundo o censo de 2005 aproxímase aos 30 millóns. Por iso, pódese afirmar que nas dúas últimas décadas  creceu o número de espectadores, xa que o 9% dos que asisten con frecuencia a espectáculos deportivos significa ao redor de 2.140.000 espectadores en 1980 e 2.700.000 en 2005.  

Como cabe esperar por todo o que vimos analizando sobre as características sociodemográficas do público que manifesta un maior interese polo deporte, os datos obtidos no presente estudo confirman unha vez máis o carácter preferentemente masculino dos espectadores deportivos, xa que o número de espectadores homes triplica practicamente ao de espectadoras mulleres. Tamén é significativamente máis alta a presenza nos recintos deportivos de persoas novas e de mediana idade que de idade avanzada, e con posicións sociais altas ou medias que con posicións baixas.

É relativamente frecuente que se sinale a aparente disociación entre o espectáculo deportivo e a práctica dun deporte, aínda que os datos de que dispomos non confirman esta apreciación, xa que tal como ponse de manifesto cos datos contidos na Táboa 83, existe un maior número de practicantes individuais de deporte entre os que asisten con frecuencia a espectáculos deportivos, en relación aos que o fan.



Táboa 83. Asistencia a espectáculos deportivos segundo a práctica de deporte, 2005-1995

	Practica deporte
Si	Non
Asistencia a espectáculos deportivos	2005	1995	2005	1995
Frecuentemente	13	14	5	6
De cando en vez	21	26	12	12
Poucas veces	29	30	19	22
Nunca	37	30	63	61
	-3.019	-1.666	-5.164	-2.605

 

En efecto, ao segmentar a poboación segundo que practiquen ou non deporte, aparecen dúas pautas diferentes de relación co espectáculo deportivo, de tal maneira que entre os que practican deporte a proporción dos que asisten con frecuencia a espectáculos deportivos é máis do dobre, con respecto á correspondente frecuencia entre os que non practican deporte.

 E cousa parecida ocorre cando prestamos atención á categoría dos que asisten de cando en vez a espectáculos deportivos, que co 29% superan en máis do dobre á respectiva proporción entre os que non practican deporte. E, correspondientemente, ao comparar as porcentaxes dos que nunca asisten a espectáculos deportivos, a proporción dos que así o fan entre os que non practican deporte, o 63%, é case o dobre da correspondente proporción entre os que practican deporte, o 37%. Son resultados moi similares aos obtidos na enquisa de 1995, o que pon de manifesto a estabilidade deste trazo da estrutura social do deporte en España.

Pódese concluír, pois, que se produce un reforzo entre a asistencia a espectáculos deportivos e a práctica dun deporte, aínda que evidentemente este reforzo ou relación positiva non significa nin moito menos unha relación de tipo causa efecto, xa que os factores que conducen á práctica deportiva non dependen tan só do grao de influencia do deporte profesional e de alta competición, aínda que evidentemente atópanse intimamente relacionados.

Cando se fala de espectáculos deportivos na sociedade española, do mesmo xeito que ocorre na maior parte das sociedades europeas da nosa contorna, está  a falarse preferentemente da liga profesional de fútbol, xa que unha boa parte do público que agarraches con regularidade a espectáculos deportivos faino a competicións futbolísticas. Os datos que se presentan na táboa 84, que recollen as proporcións de poboación que compraron polo menos unha entrada en despacho de billetes para asistir a unha competición deportiva, revelan que, en efecto, son maioría os que compraron unha entrada para asistir a unha competición futbolística.



Táboa 84. Poboación que comprou polo menos unha entrada en despacho de billetes para asistir a unha competición deportiva, 2005-1990

Tipo de competición deportiva	2005	2000	1995	1990
Fútbol	56	62	53	64
Baloncesto	19	28	21	28
Motociclismo	9	13	11	4
Ciclismo	7	9	9	3
Atletismo	7	13	8	5
Balonmán	6	12	6	6
Outros deportes	11	12	15	10
	-3.758	-2.220	-2.180	-2.178

 

Se prestamos atención aos datos referentes a 2005, podemos constatar que un pouco máis da metade dos que compraron unha entrada en despacho de billetes, o 56%,  fíxoo co fin de asistir a un partido de fútbol. Xa a certa distancia atópase a poboación que asistiu a competicións da liga de baloncesto, que representa o 19%, e aínda a maior distancia a poboación afeccionada ás competicións de motociclismo, que representa o 9%. O resto dos deportes máis populares para os que a poboación comprou polo menos unha entrada en despacho de billetes son o ciclismo, o 7%, o atletismo, o 7% e o balonmán, o 6%.  Para o resto dos deportes as proporcións de asistencia dos que pasan por despacho de billetes son menores, xa que a suma de todos eles non supera o 11%.

Se comparamos os datos da enquisa de 2005 cos datos correspondentes á de 1990, obsérvanse algunhas pautas de cambio que son dignas de mención. En concreto, rexístrase unha diminución porcentual da poboación que agarraches a competicións de fútbol e de baloncesto, e un incremento notable da que agarraches a competicións de motociclismo e ciclismo, que son as que se beneficiaron maiormente nos últimos anos dos cambios nas afeccións do público polo que se refire ao espectáculo deportivo. En efecto, en tanto que en 1990 tan só o 4% da poboación recoñecía comprar unha entrada en despacho de billetes para asistir a unha competición de motociclismo, a correspondente porcentaxe segundo os datos da enquisa de 2005 ascendeu ao 9%, e cousa similar ocorre co público afeccionado ás carreiras ciclistas, que pasou do 3 ao 9% en quince anos. Tamén se produciu un lixeiro incremento do público que agarraches a competicións de atletismo, do 5% ao 7%, en tanto que a proporción dos asistentes a competicións de balonmán atópase estabilizada en torno ao 6%.  

Os cambios que puidemos rexistrar en canto á práctica de deporte, que tal como viuse no capítulo 4 foron moi fortes para o caso do ciclismo, atopan nos datos que acabamos de analizar outra constatación da crecente popularidade do ciclismo, que se beneficiou na última década de varios factores tales como a influencia do campión Indurain, o deseño de novas bicicletas que debido aos novos materiais e ás melloras tecnolóxicas ha permitido ofrecer ao público un produto moi atractivo e a prezos alcanzables, e a crecente urbanización e sedentarización da poboación española. Todos estes factores están a contribuír ao fortalecemento da afección polo ciclismo e, consiguientemente, dos espectáculos tales como voltas ciclistas e outras competicións que contan sempre con numeroso público en España.

Outro dato que resulta de interese é o comprobar os hábitos deportivos dos distintos públicos que asisten a unhas ou outras competicións deportivas. Os datos que preparamos na distribución de frecuencias que se presentan a continuación, pon de manifesto que tende a ser máis frecuente que o afeccionado a deportes que non sexan o fútbol, sexa el mesmo practicante dese deporte, o que non ocorre no caso do fútbol:

 

	Practica deporte
Tipo de competición deportiva	Si	Non
Fútbol	56	56
Baloncesto	23	16
Motociclismo	12	7
Ciclismo	6	6
Atletismo	9	5
Balonmán	8	6

 

En efecto, cando diferenciamos a poboación que agarraches a espectáculos deportivos con regularidade e que compra entradas en despacho de billetes segundo practique ou non deporte, non se observan diferenzas significativas cando se trata da asistencia a competicións de fútbol e de ciclismo, xa que son practicamente semellantes as proporcións de asistentes entre os que practican e non practican deporte. En cambio, as correspondentes proporcións dos que asisten ao resto das competicións deportivas son sempre máis elevadas entre os que practican deporte que entre os que non o fan. Así, por exemplo, polo que se refire a os asistentes a competicións de baloncesto, a proporción dos que practican tamén este deporte é do 23%, en tanto que entre os que non practican deporte algún é tan só do 16%. E diferenzas semellantes rexístranse para o resto dos deportes. Estes datos pon de manifesto que cando se relaciona o espectáculo deportivo e a práctica de deporte, prodúcense dúas pautas de comportamento diferentes segundo trátese da asistencia a competicións de fútbol e ciclismo ou da asistencia ao resto dos deportes, de tal maneira que é máis probable que asistan a competicións deportivas non futbolísticas e non ciclistas persoas que practican elas mesmos deportes que no caso das competicións de fútbol e ciclismo, nas que o factor de práctica deportiva non é un elemento diferenciador no perfil deste tipo de público. 

Aínda que cabe supor que os afeccionados ao deporte prefiren ver as competicións deportivas en directo, o poder da televisión fíxose tan grande que está a producir cambios de interese nas pautas de ver espectáculos deportivos, pois tal como rexístrase na táboa 85, tende a crecer a proporción da poboación que prefire ver o deporte a través de televisión á conta da diminución aínda lixeira dos que prefiren ver en directo os espectáculos deportivos.



Táboa 85. Forma preferida de ver espectáculos deportivos, 2005-1990

Prefire ver o deporte	2005	2000	1995	1990
En directo	53	53	58	61
En televisión	32	32	28	20
Non contesta	15	15	14	19
	-8.170	-4.625	-4.271	-4.625

 

Segue sendo maioritaria a poboación que prefire ver as competicións en directo, pois así o manifesta o 53% dos entrevistados na enquisa de 2005, en tanto que é máis reducida a poboación que prefire ver o espectáculo deportivo en televisión, o 32%. Con todo, estas cifras representan un cambio con respecto ás rexistradas en 1990, xa que naquela enquisa as respectivas porcentaxes foron 61% e 20%. Se esta pauta confirmásese en sucesivos estudos, sería unha manifestación máis da tremenda transformación que experimenta continuamente o deporte, cada vez máis adaptado á televisión, xa que se procura que as regras e tempos que enmarcan a competición deportiva non entren en contradición coas necesidades de publicidade e de satisfacción dos gustos dos espectadores. Desta forma, os espectáculos deportivos a través da televisión van conseguindo maiores adeptos, á conta dos que prefiren facelo en directo nos estadios e nos pavillóns deportivos en xeral.



9.3.1. Accionistas e socios de clubs deportivos profesionais

Unha dimensión interesante do deporte espectáculo é a que se refire a a poboación que é accionista ou socia de pago dalgún club deportivo que teña un ou máis equipos competindo en ligas profesionais. A Lei do Deporte de 1990 introduciu, entre outras, a transformación dos equipos profesionais de fútbol e baloncesto en sociedades anónimas, e a consecuente transformación da antiga figura do socio en accionista dunha sociedade anónima deportiva. Preguntando á poboación se é accionista ou socio dun club ou sociedade destas características, podemos obter unha información valiosa coa que poder avaliar ata que punto a anterior transformación introducida pola Lei do Deporte, puido influír no nivel de asociacionismo a estes clubs ou sociedades deportivas.

Os resultados que se presentan na Táboa 86  permiten concluír que no últimos quince anos non parece producirse un cambio significativo na cantidade de socios e accionistas vinculados a estas organizacións deportivas.



Táboa 86. Distribución da poboación segundo sexan ou non accionistas ou socios (de pago) dalgún club deportivo con equipos en ligas profesionais, 2005-1990

É accionista ou socio	2005	2000	1990
Si	7	8	10
Non	93	92	90
	-8.170	-5.160	-4.271

 

O 7% da poboación, isto é, un pouco máis de dous millóns de persoas comprendidas entre os 15 e os 74 anos de idade, recoñece a súa condición de socio ou accionista dun club deportivo, cifra que é moi similar ao 10% da enquisa de 1990, xa que ao estar referido esta última porcentaxe á poboación española comprendida entre os 16 e os 65 anos de idade, equivale en números absolutos aos pouco máis de dous millóns rexistrados na enquisa de 2005. Por tanto, cabe concluír que se mantivo relativamente estable nos últimos anos o número de socios e accionistas vinculados a clubs cuxos equipos participan en ligas profesionais.

Tamén é de interese coñecer as características sociodemográficas das persoas que son socios ou accionistas destes clubs. Os resultados obtidos permiten ofrecer o seguinte perfil dominante: tenden a ser homes, de idades novas e intermedias, cun nivel de estudos medio e alto, de posición social media e alta, e que practican deporte con maior frecuencia que non o fan (ver gráfico 16).



Gráfico 16. Perfil modal da poboación que é accionista ou socio (de pago) dalgún club deportivo con equipos en ligas profesionais, 2005

 

 

En efecto, o número de homes case triplica ao de mulleres que son socios ou accionistas, e por segmentos de idade son un pouco máis numerosos os que teñen menos de 44 anos, aínda que hai que matizar que no segmento de máis idade, de 65 a 74 anos, existe unha boa representación de socios e accionistas, o 4%.

O nivel de estudos e a posición social discriminan positivamente a distribución porcentual de socios e accionistas, xa que son claramente máis numerosos os que teñen niveis altos de ambas as dimensións que os que ocupan niveis baixos. Merece a pena resaltar que o 20% dos que teñen estudos superiores son socios ou accionistas de clubs deportivos profesionais, cifra moi similar ás obtidas en estudos anteriores (García Ferrando, 1997: 199).

En canto á controversia de se os que asisten a espectáculos deportivos son ou non eles mesmos practicantes de deporte, os resultados obtidos confirman unha vez máis que os que fan deporte duplican entre os que son accionistas e socios, o 12%, aos que non practican deporte algún, só o 5%.



9.4. O equipamento deportivo dos fogares españois

Con motivo da celebración do Salón Internacional do Deporte de Barcelona no outono de 2000, os organizadores cifraban nun dezaoito mil millóns de euros o volume económico que move o deporte en España. Instalacións deportivas, material deportivo, profesionais directos, postos de traballo relacionados coa restauración, construción, turismo, merchandising, e unha longa serie de actividades que ano tras ano, van engrosando a actividade económica que xera o deporte en todas as súas manifestacións.

Seguindo cos datos difundidos neste Salón Internacional do Deporte, un moi significativo é a cantidade que cada español gasta, máis ou menos, en artigos deportivos. Segundo estas fontes dita cantidade ascende a 77€./ano, o que permite que permanezan operativas as máis de seis mil tendas especializadas na venda de artigos deportivos en España no ano 2002.

Outro dato de interese é o referente ao número de empresas dedicadas á comercialización de artigos deportivos, un pouco máis de 800 en 2002, e en leste mesmo ano as vendas de artigos deportivos superaron lixeiramente o tres mil millóns de euros.

Co fin de complementar este impresionante panorama da macroeconomía do deporte, nas enquisas de hábitos deportivos vimos incluíndo un indicador sinxelo pero sumamente descritivo da importancia adquirida polo mercado de artigos deportivos. Trátase do tipo de artigos deportivos que a poboación ten no seu fogar e que utiliza para exercitarse fisicamente e practicar deporte. Os resultados que se presentan na Táboa 87 permítennos coñecer que actividades físico-deportivas son as que mobiliza o mercado de artigos deportivos, e que cambios producíronse na década dos anos 90 do pasado século XX e primeiros anos do século XXI.

Táboa 87.   Porcentaxe de fogares nos que hai polo menos un artigo deportivo dos máis usuais para exercitarse fisicamente e practicar deporte, 2005-1990

 

Artigo deportivo	2005	2000	1990
Bicicleta de adulto	63	64	52
Balón de fútbol	62	62	60
Xogo de xadrez	55	56	54
Raqueta de tenis	50	53	55
Balón de baloncesto, voleibol ou balonmán	40	38	37
Tenda de campaña	40	38	25
Bicicleta de neno	38	37	40
Patíns	35	36	29
Equipo de pesca (cana, rede)	28	27	26
Aparellos de musculación (pesas, máquinas de discos)	21	19	9
Aparello de ejercitación (bicicleta ou remos estáticos)	24	19	11
Equipo de mergullar (lentes, aletas)	18	17	17
Escopeta de caza	13	15	18
Útiles de montañismo	16	14	11
Equipo de esquiar	11	10	8
Mesa de ping-pong	6	6	7
Moto deportiva	5	5	6
Equipo de navegación (vea, táboa, canoa)	4	3	4
Paus de golf	2	2.5	2

 

O ascenso da bicicleta á primeira posición do ranking dos artigos deportivos que existen nos fogares españois, é a consecuencia inmediata do rexurdir do ciclismo recreativo, familiar e deportivo nos últimos anos do século XX, que conduciu a que exista polo menos unha bicicleta no 63% dos fogares españois, once unidades porcentuais por encima do resultado de 1990.

O balón de fútbol, que a principios da década era o artigo máis frecuente, co 60%, experimentou un lixeiro incremento de dúas unidades porcentuais, pero non foi suficiente para manter a primeira posición de artigo máis popular, xa que co 62% dos fogares que o pousen en 2005, pasa a ocupar a segunda posición.

Os xogos de xadrez, as raquetas de tenis e os balóns de baloncesto, voleibol e balonmán veñen a continuación, aínda que as súas respectivas porcentaxes, 55% , 50% e 40% son bastante similares aos que había en 1990, o que indica que se trata de actividades que permaneceron relativamente estables ao longo da década. Máis aumentaron as tendas de campaña, os patíns, os aparellos de musculación (pesas, máquinas de discos) e aparellos de ejercitación (bicicleta ou remos estáticos), como consecuencia de que cada vez hai máis xente que sae ao campo e fai turismo rural, que patina nas cidades e que se exercita muscularmente na súa casa. En cambio, diminuíu lixeiramente a porcentaxe de bicicletas de neno, 40% en 1990 e 38% en 2005, o que reflicte o preocupante descenso de natalidade que tivo lugar en España nestes anos, e que o converteron nun dos países coas taxas de natalidade máis baixas do mundo.

Incrementouse tamén a posesión de útiles de montañismo, de equipos de esquiar e de paus de golf, e mantívose estable ou diminuíu lixeiramente a posesión de equipo de pesca, equipo de mergullar, escopeta de caza, mesa de ping-pong, moto deportiva e equipo de navegación. Se temos en conta que nos comezos do século XXI había en España máis de 12 millóns de fogares, compréndese mellor que as porcentaxes de fogares con artigos deportivos recolleitos na Táboa 87 corresponden a un mercado destes produtos que certamente move as elevadas cantidades de centos de millóns de euros que apuntamos anteriormente.



9.5. O uso de produtos estimulantes e dietéticos

No ámbito do deporte de alta competición e profesional, o uso de produtos dopantes vén acompañando ao propio desenvolvemento deste tipo de deporte, e as denuncias sobre o consumo de produtos prohibidos que son detectadas polos controis antidoping que levan a cabo as autoridades deportivas, forman parte xa das páxinas sensacionalistas que reforzan a presenza mediática do deporte. A lei do silencio que parece rexer no sórdido armazón que configuran a oferta e consumo de sustancias prohibidas nas contornas deportivas profesionais, non impide que saian á luz con relativa frecuencia os casos de deportistas de certa notoriedade que dan positivo nos correspondentes controis.

Deste xeito, o problema do doping no deporte contemporáneo de alto nivel converteuse en noticia que calou na opinión pública, polo que son numerosos os cidadáns que poden emitir unha opinión valorativa sobre o alcance deste problema. Con todo, o consumo de produtos estimulantes e a difusión do doping en xeral entre deportistas non profesionais, que realizan prácticas competitivas de medio ou baixo nivel ou ben prácticas dirixidas especificamente ao cultivo do corpo, non tiveron ata hai pouco a resonancia pública que acompañou á dopaxe entre os deportistas profesionais e de alto  nivel, en boa medida porque non existía tal consumo ou, simplemente, era moi minoritario.

Agora ben, nas dúas últimas décadas comezaron a circular noticias nos medios de comunicación sobre o uso destes produtos nas contornas do deporte non profesional, primeiro nos Estados Unidos -segundo o informe “Monitoring the Future” publicado polo Instituto de Investigación Social da Universidade de Michigan (2004), a taxa de consumo de esteroides entre os estudantes de secundaria incrementouse ao longo da década dos 90 e no tres primeiros anos do presente século XXI, e calculaba nuns 300.000 os novos estudantes entre os 14 e os 18 anos, dos que unha terceira parte eran mulleres, que utilizaran esteroides no 2003-, e, máis recentemente, noutros países entre eles España. O problema adquiriu nestes últimos anos una certa notoriedade polo que tamén pasou a converterse nun problema de debate público, que acompaña, evidentemente con menos relevancia, ao que suscita o doping no deporte profesional.



9.5.1. A difusión do doping e produtos estimulantes en ximnasios e outros centros deportivos

Por todo iso, considerouse oportuno incluír no cuestionario da presente enquisa algúns indicadores que permitisen coñecer ata que punto, existe unha percepción pública sobre o alcance do consumo de produtos de diversa índole nas contornas do deporte non profesional, e sobre os perigos que poden acompañar ao seu uso sen o correspondente control médico. O primeiro indicador que imos analizar formulouse como pregunta nos seguintes termos: “No deporte profesional e de alta competición, o doping e o uso de produtos estimulantes prohibidos é un fenómeno contra o que veñen loitando desde hai anos as autoridades deportivas. Ata que punto diría Ud. que o doping e o uso de produtos estimulantes difundíronse tamén na actualidade entre os practicantes de actividades físicas, deportivas e recreativas en ximnasios e outros centros deportivos?”. Os resultados obtidos pon de manifesto que xa existe actualmente entre a poboación española, unha ampla percepción sobre este tema. As distribucións porcentuais que se presentan na Táboa 88 permiten acoutar empíricamente o alcance da devandita percepción.



Táboa 88. Percepción do grao de difusión do doping e produtos estimulantes en ximnasios e outros centros deportivos, 2005

Grao de difusión	%
Moito	14
Bastante	34
Pouco	14
Nada	5
Non sabe	32
Non contesta	1
	-8.170

 

Constitúen unha maioría do 77% os que teñen unha opinión concreta sobre a difusión destes produtos, pois só o 32% recoñece que non sabe ou non coñece a existencia deste problema. Dentro do amplo segmento de poboación que si o coñece, constitúen unha maioría os que estiman que existe moita difusión, o 14%, ou bastante, o 34%, en tanto que son unha minoría os que consideran que tales produtos se atopan pouco difundidos, o 14%, ou nada, o 6%.

A distribución destas opinións entre os diversos grupos de poboación que quedan determinados polos valores das variables sociodemográficas, ofrece igualmente resultados que merecen ser destacados, tal como obsérvase cos datos que se presentan na Táboa 89.

Táboa 89.Distribución da poboación que considera que están moi ou bastante difundidos o doping e produtos estimulantes en ximnasios e outros centros deportivos, segundo algunhas características sociodemográficas, 2005

Características sociodemográficas	% moito ou bastante
Sexo:
Home	53
Muller	42
Idade:
15-44	54
45-64	41
65 e +	27
Tamaño hábitat:
-2.000	30
2.001- 100.000	47
100.001 e +	52
Nivel de estudos:
Primarios ou menos	34
Secundarios ou máis	56
Posición social:
Baixa	34
Media	51
Alta	58
Practica deporte:
Si	54
Non	43

 

Cos resultados da Táboa 89 pódese trazar o perfil modal dos grupos de poboación que perciben maioritariamente, isto é, por encima do 50%, que existe moita ou bastante difusión do doping e outros produtos estimulantes en ximnasios e outros centros deportivos: homes, con idades comprendidas entre os 15 e os 44 anos, que residen en cidades de máis de 100.000 habitantes, cun nivel de estudos secundarios ou de maior nivel, con posición social media ou alta, e que practican ou practicaron deporte. A percepción da difusión destes produtos é menor nos grupos de poboación nos que abundan as mulleres, que residen en pequenos ou medianos municipios, con idades superiores aos 45 anos, con nivel de estudos primarios ou menos, con posición social baixa e que non practican deporte.

Destes resultados cabe concluír que a percepción dun grao elevado de difusión do doping e produtos estimulantes é maior, precisamente, nas contornas nos que existe un maior número de ximnasios e outros centros deportivos e nos que existe, por conseguinte, unha maior probabilidade do seu consumo: cidades de tamaño medio ou grande, que son frecuentados por homes de idades novas e intermedias, e cunha posición social media ou alta.

Como cabía esperar pola ampla difusión entre a opinión pública do consumo de produtos estimulantes que tratan de mellorar o rendemento e a aparencia física, e cuxo uso continuado pode prexudicar seriamente a saúde, a maior parte dos entrevistados que consideran que si están difundidos, estiman que se converteu nun problema social grave, tal como obsérvase nos resultados da Táboa 90.



Táboa 90. Consideración como máis ou menos grave do problema social do doping e produtos estimulantes en ximnasios e outros centros deportivos, 2005

Gravidade como problema social	%
Moito	25
Bastante	50
Pouco	18
Nada	3
Non sabe/Non contesta	4
	-5.013

 

Unha cuarta parte deste amplo segmento da poboación considera que, en efecto, trátase dun problema social moi grave, e a metade, o 50%, estima que é bastante grave. Son pois minoritarios os grupos de poboación que o consideran pouco, o 18%, ou nada grave, o 3%. Trátase como se comproba pola reducida porcentaxe dos que evitan facer unha avaliación da situación -só o 4% non sabe/non contesta-, dunha percepción que se atopa actualmente ben arraigada entre a opinión pública española.



9.5.2. O uso de medicamentos e suplementos dietéticos para mellorar a práctica física e deportiva

Aínda que se trata dun tema que adquiriu a consideración de problema social grave entre unha maioría da poboación, sexa ou non practicante de deporte, indagamos ademais sobre o consumo de produtos estimulantes, non necesariamente dopantes e prohibidos, entre a poboación que fai ou fixo con anterioridade deporte. A pregunta formulouse nos seguintes termos: “Utiliza Ud. Actualmente ou utilizou con anterioridade algún medicamento destinado a mellorar a práctica da súa actividade física ou deportiva?”. Trátase dunha pregunta pechada na que se pedía ao entrevistado que elixise unha entre o catro posibilidades de resposta: 1. Utilízao actualmente con prescrición médica; 2. Utilízao actualmente sen prescrición médica; 3. Utilizouno con anterioridade, pero agora non; e 4. Nunca o utilizou. O obxectivo deste indicador é pois, o comprobar ata que punto utilízanse medicamentos con control médico co fin de mellorar o rendemento físico e deportivo. As respostas dadas permiten constatar que en termos absolutos a súa utilización non é ampla pero si está o suficientemente difundida, como para considerar que se trata dun trazo do comportamento deportivo que desde un punto de vista social ten certo arraigamento entre minorías importantes de practicantes (ver Táboa 91).

Táboa 91. Distribución porcentual do uso dalgún medicamento para mellorar a práctica física e deportiva, 2005

 

Uso dalgún medicamento	%
Utilízao actualmente con prescrición médica	0,4
Utilízao actualmente sen prescrición médica	0,4
Utilizouno con anterioridade, pero agora non	1,4
Nunca o utilizou	87
Non contesta	10,8
	-5.512

 

Só unha reducida minoría da poboación do 0,4% recoñece que utiliza algún tipo de medicamento baixo prescrición médica co fin de mellorar a súa práctica física e deportiva e outro 0,4% utilízao sen prescrición médica. Outro pequeno grupo de poboación do 1,4% afirma que o utilizou con anterioridade pero xa non o fai actualmente, co que é maioritaria a poboación, o 87%, que nunca utilizou medicamentos con estes fins. Ao analizar a distribución destas pautas de uso en función das principais variables sociodemográficas, non se observa ningunha diferenza relevante, probablemente pola pequena porcentaxe que os utiliza.

Un pouco maior é a poboación que fai ou fixo deporte e que utiliza ou utilizou algún tipo de suplemento dietético destinado a mellorar a práctica da súa actividade física ou deportiva, tal como compróbase cos resultados que se presentan na Táboa 92.

Táboa 92. Distribución porcentual do uso de suplementos dietéticos para mellorar a práctica física ou deportiva, 2005

Uso de suplementos dietéticos	%
Utilízao actualmente	2,1
Utilizouno con anterioridade, pero agora non	4,5
Nunca o utilizou	82,6
Non contesta	10,8
	-5.512

 

Un grupo pequeno pero xa digno de consideración en termos estatísticos utiliza na actualidade suplementos dietéticos para mellorar a práctica física ou deportiva, o 2,1%, e outro grupo máis amplo do 4,5 admite utilizalos con anterioridade aínda que non o fai actualmente. En consecuencia, constitúen unha ampla maioría, o 82,6%, os que nunca os utilizaron.

Ao considerar as diversas variables sociodemográficas que diferencian á poboación, a idade e o sexo son as que ofrecen unhas diferenzas estatisticamente máis significativas xa que os homes utilízanos actualmente en maior proporción que as mulleres, 2,7% fronte ao 1,3%, ou os utilizaron con anterioridade, a 5,7% fronte ao 2,9%. Pero é a dedicación á práctica deportiva a variable que ofrece os resultados máis significativos, xa que os que fan deporte intensamente de modo competitivo e organizado -tipo 1 na tipoloxía COMPASS- utilizan suplementos en moita maior proporción que o resto de practicantes (ver Táboa 93).



Táboa 93. Distribución porcentual do uso de suplementos dietéticos para mellorar a práctica física ou deportiva, segundo a tipoloxía COMPASS,  2005

Tipoloxía COMPASS de práctica deportiva	%
1. Intensamente de modo competitivo	12,2
2. Intensamente	4,2
3 e 4. Regularmente	1,4
5 e 6. Irregular ou ocasionalmente	0,8
7. Non practica	0.5
	-8.152

 

Desde un punto de vista sociolóxico, o resultado máis relevante que ofrece a distribución porcentual da Táboa 93 refírese a a relativamente elevada proporción de usuarios de suplementos dietéticos entre os que fan deporte de forma intensa, competitiva e organizada, o 12,2%, e a máis baixa dos que aínda practicando con intensidade non o fan de forma competitiva, o 4,2%, aínda que tamén neste caso trátase dunha porcentaxe máis elevada que entre o resto de practicantes e non practicantes.

Cabe concluír, pois, que o uso de suplementos dietéticos parece introducirse con certa intensidade no deporte organizado de competición en España, e posiblemente continúeo facendo nun futuro próximo, o que en principio pode contribuír a mellorar o rendemento deportivo dos usuarios sempre que se faga baixo supervisión médica. É evidente que o reto que debe superar actualmente e no próximo futuro o deporte de competición, é evitar que o uso de tales suplementos dietéticos convértase nalgúns casos en hábitos que puidesen conducir ao uso de suplementos prohibidos de natureza dopante.